جمال کدخداپور؛ سید حسن حسینی
دوره 18، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 175-196
چکیده
مسئلۀ ارادۀ آزاد به لحاظ تاریخی تطورات گوناگونی داشته است. آنچه در دورۀ معاصر با برجستهشدن علم تجربی مشاهده میشود، نسبت ارادۀ آزاد و تعیّنگرایی فیزیکی است. با وجود اینکه تعیّنگرایی فیزیکی در ...
بیشتر
مسئلۀ ارادۀ آزاد به لحاظ تاریخی تطورات گوناگونی داشته است. آنچه در دورۀ معاصر با برجستهشدن علم تجربی مشاهده میشود، نسبت ارادۀ آزاد و تعیّنگرایی فیزیکی است. با وجود اینکه تعیّنگرایی فیزیکی در بعضی رویکردهای علم تجربی تضعیف شده است، همچنان این مسئله در فضاهای فلسفی به قوّت خود باقی مانده است. آنچه در این مقاله دربارۀ آن بحث شده است، به صورت برهان زیر میتوان نشان داد: 1. تعیّنگرایی یا درست است یا نادرست؛ 2. اگر تعیّنگرایی درست باشد، گذشته، آینده را و در نتیجه ارادۀ ما را متعیّن میکند و بنابراین، ارادۀ آزاد نداریم؛ 3. اگر تعیّنگرایی نادرست باشد، در یک جهان نامتعیّن، ارادۀ انسان از روی بخت و تصادف است و آزاد نیست؛ 4. بنابراین، در هر صورت ارادۀ آزاد نداریم. مقدمة اول، گزارۀ بدیهی و صادق است؛ مقدمۀ دوم، مفاد برهان پیامد است و مقدمۀ سوم، ادعای برهان شانس است؛ بند چهارم هم نتیجۀ منطقی مقدمات است. بررسیهای تطبیقی این مقاله نیز نشان داد که حکمت متعالیه هم با وجود پذیرش برهان شانس و عدم ارائۀ پاسخ پذیرفتنی به برهان پیامد، عملاً باید نتیجۀ نهایی این استدلال را که رد ارادۀ آزاد است، بپذیرد. در مجموع به نظر میرسد تاکنون راه حل نظری قابل قبولی برای مسئله ارادۀ آزاد معاصر یافت نشده است و باید در عقل عملی به دنبال راهحلی برای این مسئله بود.