نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه حقوق، دانشگاه شهید بهشتی و رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم،

10.22059/jop.2023.351411.1006758

چکیده

مسئلۀ اساسیِ این پژوهش بررسیِ تأثیر یا عدمِ تأثیرِ تحقیقات فلسفی در صدورِ احکامِ فقهی و هدف از آن، اثباتِ این تأثیر با مطالعۀ موردیِ مسئلۀ «وحدتِ وجود» در حکمت متعالیه است. برخی فُقها در احکامِ مربوط به «کافر» و همچنین در احکام کتب «ضِلال»؛ به مسئلۀ وحدتِ وجود و قائلینِ به آن پرداخته‌اند و در بابِ مشروعیّت یا عدمِ مشروعیّتِ چنین دیدگاهی به داوری نشسته‌اند و به‌تبعِ آن احکامی را در بابِ قائلینِ آن، صادر کرده‌اند. در این مقاله به روشِ توصیفی-تحلیلی آشکار می‌شود اجتهاد فقها در این باب، تابعی از نحوه مواجهه و مفاهمه فقهای صاحب رأی با آرای فلسفی است. بر این اساس، پس از ذکر نمونه‌هایی از داوری فقهای چند سده اخیر و ایضاح پیش‌فرض‌های فلسفی یا عرفانی نهفته در آن،  نسبت تقریر صدرالمتألهین از مسئلۀ وحدتِ وجود با دیگر تقریرها روشن و ثمره پذیرش یا عدم پذیرش آن در داوری فقها معین شده است. در این مقاله آشکار می‌گردد اولاً تقریرِ صدرالمتالهین از وحدت وجود  از تقریر عرفانی آن متمایز است و ثانیاً پذیرش این تقریر می‌تواند دوگانگی و غیریت میان توحید فقها و عرفا را رفع نموده؛ و  با معاضدت تحقیقات فلسفی حکمت متعالیه، اجتهاد فقها از انتساب بلاوجه صفت کفر و ضلال منزه گردد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Transcendental Philosophy Achievements on Shiite Ijtihad: the Case Study of Existential Unity

نویسندگان [English]

  • Ali larijani 1
  • Seyed Mostafa Mohaghegh Damad 2
  • Mohammad Hossein MotahariFarimani 3

1 Department of Philosophy, Faculty of Human Sciences, University of Tehran , Tehran, Iran.

2 Department of Law, Shahid Beheshti University and Head of the Department of Islamic Sciences, Academy of Sciences, Tehran, Iran.

3 Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Farabi, University of Tehran, Qom,Iran.

چکیده [English]

This paper is to investigate the possibility of the lack of influence of philosophical research in the issuance of jurisprudence rulings (Ahkam al-fiqhiyah) and its purpose is to prove this influence by studying cases of unity of existence (Wahdat al-wujud). Some jurists in their rulings related to unbelievers (Kuffar) as well as in the rulings of the heretical books (Kutub al-zelal) dealt with the issue of the unity of existence and believing in it, and judged the legitimacy or illegitimacy of such a point of view, and according to that, have issued rulings about those who believe in it. As described in this paper in a descriptive-analytical way, the emergence of jurisprudence in this regard is a function of the encounters and understanding of jurists with philosophical opinions. Based on this, after assessing examples of jurisprudence of the last few centuries and clarifying the background philosophical or mystical presuppositions, the position of Sadr al-Mutalahin's interpretation of disagreements in comparison to other interpretations has been clarified and the result of its acceptance or non-acceptance in the judgment of jurists has been determined. As the result, at the first step, it is revealed that Sadr al-Maltahin's perception of the unity of existence is different from the mystic version, and in the other hand, the acceptance of this interpretation can resolve the duality and otherness between the monotheism of jurists and mystics. Lastly, with the help of this philosophical research, the ijtihad of the jurists should be freed from the unwarranted attribution of the of disbelief and misguidance

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existential Unity
  • Mulla Sadra
  • Ibn Arabi
  • Jurists
  • Unity
آقا محمدرضا، مریم، محقق داماد، سید مصطفی، (1395)، «نقد و بررسی وحدت شخصی وجود بر اساس تقریر ملاصدرا»، حکمت صدرایی، ش9، 113-128
آملی، محمدتقی، (بی‌تا) دررالفوائد، قم، اسماعیلیان.
آهنگران، محمدرسول، جلیلی خامنه، مهدی، (1399)، «وحدت وجود عرفانی در سنجه فقه امامیه»، پژوهشهای اعتقادی-کلامی، شمارۀ39، 67-90.
ابن عربی، محی‌الدین، (بی‌تا) فتوحات مکیه، بیروت، دار صادر.
اردبیلی، احمد بن محمد، (1419) الحاشیة علی إلهیات الشرح الجدید لتجرید، قم.
امینی نژاد، علی، (1394) «خداشناسی عرفانی از نگاه فلسفی شهید مطهری»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی اندیشه‌های فلسفی استاد شهید مطهری، تهران، بنیاد علمی فرهنگی علامه شهید مرتضی فرهنگی،287-311.
بحرالعلوم، سید محمد، (1403) بلغة الفقیه، ج4، تهران، منشورات مکتبة الصادق.
بحرانی، یوسف، (1423)، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة، بیروت، دارالمصطفی لإحیاء التراث.
تبریزی، جواد، (1426) تنقیح مبانی العروة- کتاب الطهارة، ج2، قم، دارالصدیقة الشهیدة(س).
جعفری، محمدعیسی، (1387)، «بررسی انتساب کتاب حدیقة الشیعه به مقدس اردبیلی»، معارف عقلی، شمارۀ 12، 7-46.
جوادی آملی، عبدالله، (1374) تبیین براهین اثبات خدا، قم، اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1372) تحریر تمهید القواعد، تهران، الزهرا.
جوادی آملی، عبدالله، (1389 الف) رحیق مختوم، بخش اول از جلد اول، قم، اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1389 ب)، رحیق مختوم، بخش سوم از جلد اول، قم، اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1397) رحیق مختوم، بخش چهارم از جلد دوم، قم، اسراء.
چیتیک، ویلیام، (1393) ابن‌عربی وارث انبیا، تهران، نشر پیام امروز.
حکیم، سید محسن، (1416) مستمسک عروة الوثقی، ج1، قم، مؤسسه دارالتفسیر.
خسروپناه، عبدالحسین، (1396) جستاری در عرفان نظری و عملی، قم، بوستان کتاب.
خمینی، امام سید روح‌الله موسوی، (1392) تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، امام سید روح‌الله موسوی، (1390) شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، امام سید روح‌الله موسوی، (1374) شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، امام سید روح‌الله موسوی، (1421) کتاب الطهارة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوئی، سید ابوالقاسم، (1418) موسوعه امام خوئی، ج3، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
زمانی نژاد، علی‌اکبر، (1375)، «کتابشناسی محقق اردبیلی»، آینه پژوهش، شمارۀ 39، 93-122.
سبزواری، هادی، (1380) شرح منظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، ج5، تهران، ناب.
سند، سید محمد، (1415) سند العروة الوثقی- الطهارة، ج2، قم، صحفی.
شبیری زنجانی، سید موسی(1392) جرعه‌ای از دریا، ج1، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله، (1391) معارف دین، ج3، چ5، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام‌الله علیها.
صدر، محمدباقر، (1408) بحوث فی شرح العروة الوثقی، ج3، قم، مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی.
صدرالمتألهین، صدرالدین محمد قوام شیرازی، (1368) الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج1 و ج2، قم، مکتبة المصطفوی.
صدرالمتألهین، صدرالدین محمد قوام شیرازی، (بی‌تا) الرسائل، قم، مکتبة المصطفوی.
صدرالمتألهین، صدرالدین محمد قوام شیرازی، (1391)، الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1388) بدایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، ج1، قم، داراالفکر.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1981 م) تعلیقات اسفار، ج6، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1419) الرسائل توحیدیه، بیروت، مؤسسه النعمان.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1405) نهایة الحکمة، همراه با تعلیقات محمدتقی مصباح یزدی، ج1، تهران، الزهرا.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (1409) عروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طهرانی، سید محمدحسین، (1419) توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، مشهد، علامه طباطبایی.
طهرانی، سید محمدحسین، (1431) مهر تابان، مشهد، علامه طباطبایی.
عاملی، شیخ بهاءالدین، (1403) کشکول، اعلمی.
عاملی، شیخ بهاءالدین، (1415) مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، قم، مؤسسة نشرالاسلامی.
عاملی، شیخ حر محمد بن حسن، (1403)، الفوائدالطوسیه، قم، چاپخانه علمیه.
عاملی، شیخ حر، محمد بن حسن، (1418)، رسالة فی الغناء، قم، مرصاد.
عبودیت، عبدالرسول، (1388) درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج1، تهران، سمت.
عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد، (1373) تمهیدات، تحقیق عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
قشیری، ابوالقاسم(1361) ترجمه رساله قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
قمشه‌ای، محمدرضا(1355) تعلیقه تمهید القواعد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
قمی، سید تقی طباطبایی، (1423) انوار البهیة فی القواعد الفقهیة، قم، محلاتی.
کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر، (1422)، انوارالفقاهة- کتاب المکاسب، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء.
کاشف الغطاء، عباس بن حسن، (بی‌تا) شرح الدرة، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء.
کاشف الغطاء، محمدحسین، (1426) الفردوس الاعلی، قم، دار أنوارالهدی.
کاشف الغطاء، محمدحسین، (بی‌تا) مبادی الایمان، قم، مؤسسه کاشف الغطاء.
کاکایی، قاسم، (1393) وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و مایستر اکهارت، تهران، هرمس.
لاری، سید عبدالحسین، (1418) مجموعه مقالات، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
مدرس طهرانی، آقا علی، (1375)، بدایع‌الحکم، تهران، علمی فرهنگی.
مطهری، مرتضی، (1389 الف) اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج3 تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی، (1389 ب) اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج5، تهران، صدرا.
مطهری مرتضی، (1389 ج) عرفان حافظ، تهران، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی، (1389 د) مجموعه آثار، ج6، تهران، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی، (1389 ه) مجموعه آثار، ج9، تهران، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی، (1389 و) مجموعه آثار، ج10، تهران، انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر، (1427) الفتاوی الجدیدة لمکارم، ج1، قم، مدرسه امام علی(ع).
مکارم شیرازی، ناصر، (1395) مبانی تفسیر قرآن، قم، مدرسه امام علی(ع).
نراقی، مهدی، (1389) لوامع الأحکام فی فقه شریعة الاسلام، قم، بی نا.
نسفی، عزالدین، (1352) مقصد اقصی، ضمیمه کتاب اشعة اللمعات جامی، تهران، گنجینه.
نوری، ملاعلی، (1398) رسائل فلسفی- بسیط الحقیقة کل الاشیاء، تهران، انجمن حکمت وفلسفه ایران.
یزدان پناه، سید یدالله، (1389) مبانی و اصول عرفان نظری، قم، مؤسسه امام خمینی.
Aghamohammedreza, Maryam, Mohaghegh Damad, Seyyed Mostafa, (2015), "Criticism and examination of personal unity of existence based on Mulla Sadra's interpretation", Hikmat Sadraei, Vol. 9, 113-128. [In Persian].
Amoli, Mohammad Taqi, (Bita) Derr al-Fouad, Qom, Ismailian. [ In Arabic].
Ahangaran, Mohammad Rasul, Jalili Khamene, Mahdi, (2019), "The Unity of Mystical Existence in the Jurisprudence of the Imamiyyah", Religious-Theological Researches, No. 39, 67-90. [In Persian].
Ibn Arabi, Mohi al-Din, (Bita) Fatuhat Makiya, Beirut, Dar Sadir. [In Persian].
Ardabili, Ahmed bin Muhammad, (1419) al-Hashiya Ali Ilhiyat al-Sharh al-Jadeed, Qom. [In Arabic].
Amininejad, Ali, (2014) "Mystic theology from the philosophical perspective of Martyr Motahari", collection of papers of the international conference on the philosophical thoughts of Martyr Motahari, Tehran, Allameh Shahid Morteza Farhangi Scientific and Cultural Foundation, 311-287. [In Persian].
Bahr al-Uloom, Seyyed Mohammad, (1403) Bilgha al-Faqih, Vol. 4, Tehran, al-Sadiq School pamphlets. [In Arabic].
Bahrani, Youssef, (1423), Al-Dar al-Najafiyah Man al-Maqtitat al-Yusafiyah, Beirut, Dar al-Mustafa for the revival of tradition. [In Arabic].
Tabrizi, Javad, (1426) revision of the basics of al-Urwa - Kitab al-Tahara, vol. 2, Qom, Dar al-Sadiqah al-Shahida (pbuh). [In Arabic].
Jafari, Mohammad Eisa, (2007), "Investigation of the attribution of Hadiqa al-Shi'a book to the Ardabili saint", Maarif Aqli, No. 12, 7-46. [In Persian].
Javadi Amoli, Abdullah, (1374) Explanation of God's proofs, Qom, Isra. [In Persian].
Javadi Amoli, Abdallah, (1372) Tahrir Tahmhid al-Qasas, Tehran, Al-Zahra. [In Arabic].
Javadi Amoli, Abdullah, (1389 A) Rahiq Makhtoum, the first part of the first volume, Qom, Isra. [In Arabic].
Javadi Amoli, Abdullah, (1389), Rahiq Makhtoum, the third part of the first volume, Qom, Isra. [In Arabic].
Javadi Amoli, Abdullah, (2017) Rahiq Makhtoum, the fourth part of the second volume, Qom, Isra. [In Arabic].
Chittick, William, (2013) Ibn Arabi Waris Anbiya, Tehran, Payam Mozor Publishing. [In Persian].
Hakim, Seyyed Mohsen, (1416) Mustamsk Urwa al-Waghti, vol. 1, Qom, Dar al-Tafsir Institute. [In Arabic].
Khosropanah, Abdul Hossein, (2016) A survey of theoretical and practical mysticism, Qom, Bostan Kitab. [In Persian].
Khomeini, Imam Seyyed Ruhollah Mousavi, (2012) Tafsir of Surah Hamad, Tehran, Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. [In Persian].
Khomeini, Imam Seyyed Ruhollah Mousavi, (2013) Commentary on 40 Hadiths, Tehran, Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. [In Persian].
Khomeini, Imam Seyyed Ruhollah Mousavi, (1374) description of dawn prayer, Tehran, Imam Khomeini Institute for editing and publishing works. [In Persian].
Khomeini, Imam Seyyed Ruhollah Mousavi, (1421) Kitab al-Tahara, Tehran, Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. [In Arabic].
Khoi, Seyyed Abul Qasim, (1418) The Encyclopedia of Imam Khoi, Volume 3, Qom, Foundation for Revival of the Works of Imam Al Khoi. [In Persian].
Zamaninejad, Ali Akbar, (1375), "Bibliography of Mohaghegh Ardabili", Ayane Research, No. 39, 122-93. [In Persian].
Sabzevari, Hadi, (1380) description of the poem, correction and suspension of Hasan Hassanzadeh Amoli, vol.5, Tehran, Nab. [In Persian].
Sanad, Seyyed Muhammad, (1415) Sanad al-Arwa al-Waqhi-Al-Tahara, vol. 2, Qom, Safi. [In Arabic].
Shabiri Zanjani, Seyyed Musa (2012) A sip of the sea, vol. 1, Qom, Shia Bibliography Institute. [In Persian].
Safi Golpayegani, Lotfollah, (2011) Religious Studies, Vol. 3, Ch. 5, Qom, Hazrat Masoumeh Publications, peace be upon him. [In Persian].
Sadr, Muhammad Baqir, (1408) Researches in the description of al-Uruwa al-Waghti, vol. 3, Qom, Majma al-Shaheed Ayatollah al-Sadr al-Alami. In Arabic
Sadr al-Mutalahin, Sadr al-Din Muhammad Qawam Shirazi, (1368) al-Hikma al-Mut'aliyyah fi al-Asfar al-Uqli al-Araba, vol. 1 and vol. 2, Qom, Al-Mustafawi school. [In Arabic].
Sadr al-Mutalahin, Sadr al-Din Mohammad Qavam Shirazi, (Bita) Al-Risalai, Qom, Al-Mustafawi school. [In Arabic].
Sadr al-Mutalahin, Sadr al-Din Mohammad Qawam Shirazi, (2013), al-Shawahed al-Rabbiyyah in Al-Salukiya methods, edited and researched by Seyyed Mostafa Mohagheq Damad, Tehran, Sadra Islamic Hikmat Foundation. [In Arabic].
Tabatabai, Seyyed Mohammad Hossein, (1388) The beginning of wisdom, translated and explained by Ali Shirvani, vol. 1, Qom, Dar al-Fikr. [In Persian].
Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein, (1981 AD) Asfarat Asfar, Volume 6, Beirut, Dar Ahya Al-Tarath Al-Arabi. [In Arabic].
Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein, (1419) Al-Rashee Tawhidiya, Beirut, Al-Nu'man Institute. [In Persian].
Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein, (1405) Nahayah al-Hikmah, along with the annotations of Mohammad Taqi Misbah Yazdi, Vol. 1, Tehran, Al-Zahra. [In Persian].
Tabatabaei Yazdi, Seyyed Mohammad Kazem, (1409) Urwa al-Waghti, Beirut, Al-Alami Publishing House. [In Arabic].
Tehrani, Seyyed Mohammad Hossein, (1419) Scientific and objective monotheism in religious and mystical schools, Mashhad, Allameh Tabatabai. [In Persian].
Tehrani, Seyyed Mohammad Hossein, (1431) Mehr Taban, Mashhad, Allameh Tabatabai. [In Persian].
Ameli, Sheikh Bahauddin, (1403) Kashkul, Alami. [In Persian].
Ameli, Sheikh Bahauddin, (1415) Miftah al-Falah fi amal al-Iyum wa al-Laila, Qom, Nashr al-Islami Foundation. [In Arabic].
Ameli, Sheikh Har Muhammad bin Hassan, (1403), al-Faida al-Tusiyah, Qom, Ilmia printing house. [In Arabic].
Ameli, Sheikh Hur, Muhammad bin Hasan, (1418), Rasala fi al-Ghannah, Qom, Mursad. [In Arabic].
Abdouit, Abdur Rasul, (2008) An Introduction to the Nizam of Hekmat Sadraei, Volume 1, Tehran, Smit. [In Persian].
Ain al-Qadat Hamdani, Abdullah bin Mohammad, (1373) Preparations, Afif Asiran's research, Manouchehri, Tehran. [In Arabic].
Qashiri, Abu al-Qasim (1361), translation of Qashiriyeh's treatise, corrected by Badi al-Zaman Forozanfar, Tehran, Scientific and Cultural Publications. [In Persian].
Qomshaei, Mohammadreza (1355) Ansanaheh Tahmhid al-Qasas, Tehran, Iranian Wisdom and Philosophy Association. [In Arabic].
Qomi, Seyyed Taqi Tabatabaei, (1423) Anwar al-Bahiya fi al-Qasas al-Fiqhih, Qom, Mahalati. [In Arabic].
Kashif al-Ghita, Hasan bin Jafar, (1422), Anwar al-Faqaha - Kitab al-Makasab, Najaf, Kashif al-Ghita Institute. [In Arabic].
Kashif al-Ghita, Abbas bin Hasan, (Beita) Sharh al-Dura, Najaf, Kashif al-Ghita Institute. [In Arabic].
Kashif al-Ghita, Mohammad Hossein, (1426), Al-Fardous Al-Ali, Qom, Dar Anwar Al-Hadi. [In Arabic].
Kashif Al-Ghita, Mohammad Hossein, (BTA) Al-Ayman Foundation, Qom, Kashif Al-Ghita Institute. [In Arabic].
Kakaei, Qasim, (2013) The unity of existence according to Ibn Arabi and Meister Eckhart, Tehran, Hermes. [In Persian].
Lari, Seyyed Abdul Hossein, (1418), collection of articles, Qom, Islamic Encyclopaedia Foundation. [In Arabic].
Modares Tehrani, Agha Ali, (1375), Badai-ul-Hakm, Tehran, cultural science. [In Arabic].
Motahari, Morteza, (1389 A) Principles of philosophy and the method of realism, 3rd volume, Tehran, Sadra. [In Persian].
Motahari, Morteza, (1389b) Principles of philosophy and the method of realism, vol.5, Tehran, Sadra. [In Persian].
Motahari Morteza, (1389) Irfan Hafez, Tehran, Sadra Publications. [In Persian].