فلسفه

علمی -پژوهشی

رویکرد هایدگر به اثبات جهان خارج بر مبنای تفسیر وی از کتاب فوسیس ارسطو

حسین آزادمنجیری؛ مجید ملایوسفی؛ محمد حسن حیدری

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 1-23

چکیده

اثبات جهان خارج جزء نخستین مسائلی است که از ابتدا دغدغۀ هایدگر جوان بوده است. وی در سراسر مسیر تفکر فلسفی خود، تلاش مکرری را برای بازیابی تجربه اولیه یونانی پیش از سقراطی از هستی به‌عنوان φύσις ... بیشتر اثبات جهان خارج جزء نخستین مسائلی است که از ابتدا دغدغۀ هایدگر جوان بوده است. وی در سراسر مسیر تفکر فلسفی خود، تلاش مکرری را برای بازیابی تجربه اولیه یونانی پیش از سقراطی از هستی به‌عنوان φύσις (فوسیس) انجام می‌دهد. وی با ریشه‌یابی کلمات φύσις و nature ترجمه فوسیس به طبیعت را رد و بیان می‌کند که این ترجمه دلیل انحراف فلسفه و سپس علم شد که در نتیجۀ آن و در فلسفه کانت نیاز به اثبات جهان پیدا شد. بنابراین تلاش کرد تا از علم‌گرایی و نگاه علمی فاصله بگیرد و در رجوع به تفکر یونانی به این مسئله را نشان دهد که عدم اثبات جهان خارج، نه به دلیل غفلت فیلسوفان یونانی، بلکه در نوع نگاه آنان به رابطه انسان و جهان نهفته است. وی برای حل این معضلات با رجوع به فلسفه ارسطو، اصطلاحاتی همچون فوسیس، اپاگوگه، اتیا، آرخه و... را تفسیر می‌کند. در نظر وی فوسیس برای ارسطو همان هستی به ما هو هستی است و اصطلاحات دیگر همچون آیتیا، آرخه و به‌ویژه اوسیا را باید در این رابطه بازتعریف و تفسیر کرد. وی با ارائۀ این تفسیر نشان می‌دهد که رابطه انسان با هستی عمیق‌تر از آن است که نیاز به اثبات هستی احساس شود. هستی پیشاپیش موجودات و قبل از آن‌ها برای انسان رخ عیان می‌کند و انسان با واسطۀ آن قادر به اگزیستانس می‌شود.

علمی -پژوهشی

نقد ماهیت گزاره‌های اخلاقی از منظر محقق اصفهانی

حسین احمدی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 25-43

چکیده

گزاره‌های اخلاقی مانند «عدالت داشتن ضرورت دارد» از مشهورات شمرده می‌شوند و مشهورات گزاره‌هایی‌اند که به جهت پذیرش همگانی یا گروهی خاص مقبولیت عمومی پیدا کرده‌اند. محقق اصفهانی با توجه به تعریف ... بیشتر گزاره‌های اخلاقی مانند «عدالت داشتن ضرورت دارد» از مشهورات شمرده می‌شوند و مشهورات گزاره‌هایی‌اند که به جهت پذیرش همگانی یا گروهی خاص مقبولیت عمومی پیدا کرده‌اند. محقق اصفهانی با توجه به تعریف مشهورات به معنای خاص، واقعیت آنها را تنها بنای عقلا می‌داند؛ ازاین‌رو، گزاره‌های اخلاقی را اعتباری قلمداد می‌کند و مشهورات را مطابق واقعیت نمی‌داند؛ افزون بر اینکه وی مشهورات و ضروریات را قسیم می‌داند. با توجه به اینکه محقق اصفهانی تنها ضروریات را مبین واقعیت می‌داند لذا از منظر وی، مشهورات که قسیم ضروریات‌اند واقعیتی غیر از بنای عقلا ندارند و واقعیت از مشهورات نفی می‌شود؛ این تحقیق درصدد است افزون بر تبیین ماهیت گزاره‌های اخلاقی از منظر محقق اصفهانی و تصریح به نکات تأثیرگذار در دیدگاه ایشان، این دیدگاه را نقد کند که مشهورات قسیم وهمیات محسوب می‌شوند؛ ازاین‌رو به نظر می‌رسد قسیم بودن مشهورات و ضروریات درست نیست بلکه مبادی حجت از حیث راه شناخت به مشهورات و وهمیات و از حیث ارزش شناخت به ضروریات و مظنونات تقسیم می‌شوند افزون بر اینکه تعریف مشهورات خاص به واقعیتی جز بنای عقلا نداشتن از ابداعات محقق اصفهانی است اما مشهورات به معنای خاص در دیدگاه صحیح تنها به راه شناختشان توجه می‌شود و امکان واقعیت داشتنشان نفی نمی‌شود.

علمی -پژوهشی

بی‌نهایت در فلسفه دکارت

علی اردشیر لاریجانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 45-59

چکیده

غالباً دکارت را به‌عنوان فیلسوفی که در پایه‌گذاری فلسفه جدید نقش بسزایی داشت و مسیر تأملات علمی را فراهم‌تر کرد، مورد ستایش قرار می‌دهند. در بین آرای این فیلسوف، توجّه او به ریاضیات به‌عنوان علمی ... بیشتر

علمی -پژوهشی

رورتی و «اضطراب دکارتی» ظرفیت انتقادی دیدگاه اجتماعی- سیاسی ریچارد رورتی

ایمان رحیم نصیریان؛ عبدالرزاق حسامی فر

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 61-81

چکیده

طبق دیدگاه رورتی، هیچ مرجعی به نام حقیقت، برای سنجشِ ارزش‌های اجتماعی وجود ندارد؛ رویه‌های مستقر در جامعه مبتنی بر هیچ حقیقتی نیستند بلکه محصولِ پویای گفتگو، اجماع، و توافقِ آزادانۀ اعضای جامعه‌اند. ... بیشتر طبق دیدگاه رورتی، هیچ مرجعی به نام حقیقت، برای سنجشِ ارزش‌های اجتماعی وجود ندارد؛ رویه‌های مستقر در جامعه مبتنی بر هیچ حقیقتی نیستند بلکه محصولِ پویای گفتگو، اجماع، و توافقِ آزادانۀ اعضای جامعه‌اند. امیدواری رورتی به اینکه می‌توان بدون توسل به حقیقت و صرفاً از طریق گفتگوی آزاد و گشوده، معیاری برای سنجش ارزش‌های اجتماعی فراهم ساخت، انتقادات بسیاری را برانگیخته است. محوری‌ترین بخش این انتقادات، مطابق با آنچه ریچارد برنشتاین «اضطراب دکارتی» می‌خواند، از این نگرانی حکایت دارد که اگر حقیقت وجود نداشته باشد، پس همه چیز مجاز خواهد بود. به عبارت دیگر، از نظر بسیاری از منتقدان، موضع رورتی در برابر حقیقت، و انکار بنیان‌های ثابتِ باور و تعهدات اجتماعی از سوی او، ناگزیر به این معناست که ما هیچ معیار قابل اتکایی برای به نقد کشیدن باورها و رویه‌های جاری جامعه در اختیار نخواهیم داشت. هر یک از آنها به طرق مختلف استدلال می‌کنند که دیدگاه رورتی جامعه را از ظرفیت انتقادی لازم برای ارزیابی ارزش‌های اجتماعی تهی می‌سازد. در این مقاله، با رویکردی تحلیلی، در چارچوب این خط انتقادی، دیدگاه رورتی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. درصددیم نشان دهیم که این انتقادات بر اساس سوء برداشت و خوانشی نامنسجمِ از آرای او شکل گرفته‌اند؛ طبق نتیجۀ این پژوهش، پراگماتیسمِ سیاسیِ رورتی، نه تنها به معنای انکارِ امکانِ نقدپذیری رویه‌های جاریِ جامعه نیست، بلکه کوششی است مبتکرانه برای ارائۀ طرحی از سازه‌های انتقادیِ غیرحقیقت‌محور، که متناسب با اندیشۀ پست‌مدرن و برای رهایی آن از اضطراب دکارتی طراحی شده است.

علمی -پژوهشی

نگاهی به مسئله تحدید علم از شبهِ علم، از منظر معرفت‏‏‌شناسی اجتماعی

زهرا زرگر

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 83-109

چکیده

مسئلۀ بازشناسی علم از ‏‏‏‏شبهِ‌‏علم که به مسئلۀ تحدید (demarcation) مشهور است، از جمله مسائل نظری و کاربردی مهم در فلسفۀ علم است. چالش‏‌های پیش روی حل مسئلۀ تحدید به دو دسته چالش‏‌های مربوط به ... بیشتر مسئلۀ بازشناسی علم از ‏‏‏‏شبهِ‌‏علم که به مسئلۀ تحدید (demarcation) مشهور است، از جمله مسائل نظری و کاربردی مهم در فلسفۀ علم است. چالش‏‌های پیش روی حل مسئلۀ تحدید به دو دسته چالش‏‌های مربوط به تعریف ملاک، و چالش‏‌های مربوط به کاربست ملاک تقسیم‏ می‏شوند. ‏درحالی‏که غالب مباحث شکل‏گرفته راجع به مسئلۀ تحدید بر چالش‌‏های تعریف ملاک متمرکز شده ‏اند، این مقاله به یکی از چالش‏‌های مربوط به کاربست ملاک تحدید‏ می‏‌پردازد. «تعیین مرجع صاحب صلاحیت» برای داوری راجع به علمی یا ‏‏‏‏شبهِ‏ علم بودن موارد مظنون به ‏‏‏‏شبهِ‏علم، از جمله این چالش‌‏ها است. با توجه به گوناگونی نمونه ‏های ‏‏‏‏شبهِ‏علم، بغرنج‏‌ترین حالت تمییز علم و ‏‏‏‏شبهِ‏ علم در مواردی مرزی رخ‏ می‏دهد که در آن ادعاهای مظنون توسط افرادی با اعتبار علمی مطرح‏ می‌شوند. در این موارد حتی اگر ملاک روشنی برای تمیز علم از شبه‏ علم داشته باشیم، اینکه چطور بر اساس این ملاک باید دربارۀ علمی بودن یا نبودن یک دیدگاه داوری کرد و چه کسی صلاحیت این داوری را دارد، چالشی دشوار است. در معرفت ‏‏شناسی اجتماعی چنین مواردی مصداقی از مسئلۀ «اختلاف نظر بین متخصصین» به حساب‏ می‏آیند. در این مقاله تلاش‏ می‏ شود با اتکا بر راهکارهای این مسئله در معرفت ‏‏شناسی اجتماعی و تکمیل آنها با ایدۀ «تقسیم کار معرفتی» راهکارهایی برای غلبه بر این چالش پیشنهاد شود.

علمی -پژوهشی

تقابل فرم با ایده‏‌های زیباشناختی در نقد قوۀ حکم

علی سلمانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 111-131

چکیده

فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ ... بیشتر فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ شهودات حسی، فرم نامیده می‏‌شود. کانت در نقد قوۀ حکم و به طورخاص در دقیقۀ سوم اصلی‏‌ترین عامل زیباساز در داوری زیباشناختی را فرم می‌‏داند و اصطلاحاتی چون طرح و ترکیب‏‌بندی را به‌‏عنوان مترادفِ آن معرفی می‏‌کند. به‏‌نظر می‏‌رسد که فرم مطرح شده در دقیقۀ سوم همان فرم مطرح شده در بخش حسیات استعلایی نقد عقل محض است. از سوی دیگر کانت در چرخشی ناگهانی در ذیل بحث نبوغ و هنر زیبا، محتوای آثار هنری یا همان ایده‏‌های زیباشناختی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌‏شود. بدین ترتیب نوعی ناسازگاری در مباحث مطرح شده در نقد قوۀ حکم به‏ چشم می‏‌خورد. برخی از شارحان معتقدند نوعی تغییر دیدگاه به دلیل شکست در توجیه‏ اعتبار کلی حکم زیباشناختی، در زیباشناسیِ کانت مشاهده می‌‏شود. در مقابل برخی دیگراز شارحان معتقدند با ارائۀ تعریف جدید و جامعی از فرم در زیباشناسیِ کانت، می‌توان دو بخشِ ظاهراً ناسازگار کانت را در نقد قوۀ حکم با هم‏دیگر سازگار نمود. بعد از بررسی نظر شارحان مشخص شد که دیدگاه آلیسون در مقایسه با دیدگاه‌‏های دیگر موجه‏‌تر است. از نظر آلیسون فرم چینش داده‏‌های محسوس است به‌‏گونه‌‏ای که هماهنگی آزاد خیال و فاهمه را ایجاد کند.

علمی -پژوهشی

دولت به‏‌مثابه اثر هنری (وجهه نظر زیباشناختی شیلر در نسبت با رمانتیسیسم)

سید حمید طالب زاده؛ حسن مهرنیا؛ فاطمه دلاوری پاریزی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 133-156

چکیده

بحث و گفتگو در باب دولت در سرتاسر دوران حیات بشر، به‏ ویژه دورۀ مدرن، مبحثی جدی و چالش‏برانگیز بوده است. از این رو شیلر در زمان ه‏ای که این بحث در اروپا فراز و فرودهای زیادی داشته است، تحت تأثیر کانت ... بیشتر بحث و گفتگو در باب دولت در سرتاسر دوران حیات بشر، به‏ ویژه دورۀ مدرن، مبحثی جدی و چالش‏برانگیز بوده است. از این رو شیلر در زمان ه‏ای که این بحث در اروپا فراز و فرودهای زیادی داشته است، تحت تأثیر کانت به طرح نظریه «دولت زیباشناختی» پرداخته و در میان نظریات رقیب و در تقابل با آنچه مدرنیته برای انسان و دنیای جدید تدارک دیده است، به ارائه دیدگاهی متفاوت با سلیقۀ زمانه می‏‌پردازد. در این نوشتار، تلاش شده است تا به صورت نظام‏‌مند، جایگاه این بحث در اندیشۀ کانت تبیین گردیده و پس از طرح مبانی نظریۀ زیباشناختی وی، وجهه نظر شیلر در باب دولت زیباشناختی و وجوه اشتراک و افتراق آن با اندیشه کانت مورد ارزیابی قرار گیرد. برای این منظور هم به آثار فلسفی شیلر رجوع شده است و هم آثار نمایشی او مورد مداقه قرار گرفته است. در ادامۀ نوشتار، به چگونگی تأثیر این ایده در متفکران دورة رمانتیک و نحوة شکل‏گیری ایدۀ دولت شعری و دولت ارگانیک و فرآیند بسط آن پرداخته شده است. در نهایت، ضمن مقایسه تفاوت دیدگاه کانت و هگل در بحث از فرهنگ و تأثیر این دیدگاه در تعریف دولت، تفاوت دولت به‏‌مثابه اثر هنری، آنگونه که شیلر طرح کرده است و دولت ارگانیک هگل و نحوه تأثیرگذاری آنها در حوزه فرهنگ، اجتماع و سیاست مورد ارزیابی قرار گرفته است.

علمی -پژوهشی

آیا سقراط پیامبر است؟ (در پرتو دیدگاه‌های هم‌عصران و شارحان اصلی وی)

حسین غفاری؛ پرهام الیاسی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 157-190

چکیده

اهمیت نقش سقراط و تأثیر او بر تاریخ فلسفه و همچنین فرهنگ بشری بر همگان معلوم است. افزون بر این، او نخستین شهید راه حکمت و فضیلت در تاریخ بشر به‌شمار می‌آید. وانگهی، گرچه بیشترِ شارحان غربی به معانی والا ... بیشتر اهمیت نقش سقراط و تأثیر او بر تاریخ فلسفه و همچنین فرهنگ بشری بر همگان معلوم است. افزون بر این، او نخستین شهید راه حکمت و فضیلت در تاریخ بشر به‌شمار می‌آید. وانگهی، گرچه بیشترِ شارحان غربی به معانی والا و درجات بالای حکمت سقراط اذعان دارند، از پذیرش هرگونه سرچشمۀ فراطبیعی برای آن و نبوت الهی بودن آن سر باز می‌زنند. غرض نگارنده در این مقاله آن است که از طریق تحلیل سخنان سقراط که در منابع دست اول ازجمله برخی نوشته‌های افلاطون یافت می‌شود، مدعای سقراط را مشعر بر اینکه او از موهبت نبوت برخوردار است به اثبات برساند. ما با گِرد آوردن استدلال‌های عقلی و سرنخ‌های تاریخی از زندگانی وی، بر صحت چنین مدعایی تأکید خواهیم نمود. پاره‌ای از مقاله بدین منظور اختصاص خواهد یافت که تأکید کنیم استدلال ما بر پایۀ ارجاعات اصیل و تاریخی به سخنان سقراط استوار است که عمدتاً در دفاعیۀ سقراط (آپولوژی) به قلم افلاطون بدانها اشاره شده است. سپس با نقل از اصلی‌ترین و مهم‌ترین دیدگاه‌های شارحان در این زمینه، ‌کوشیده‌ایم نشان دهیم که نوعی اتفاق نظر عمومی میان بیشتر شارحان وجود دارد دایر بر اینکه این رساله‌ها و خصوصاً رسالۀ دفاعیه سقراط در زمرۀ اسناد تاریخی محسوب می‌شوند. اهمیت و همچنین نتیجۀ اصلی این مقاله آن است که اگر این نظریه را بپذیریم چشم‌انداز عمومی تاریخ فلسفه از ریشه دگرگون خواهد شد. افزون‌براین، این مدعا که حکمت سرچشمه‌ای الهی دارد _ و بارها در مضامین سخنان حکمای اسلامی ذکر شده است _ تأیید خواهد شد. همچنین، وجود پیوند میان حقیقت روحانی و عقل آدمی مورد گواهی و تأکید قرار خواهد گرفت.

علمی -پژوهشی

ملاصدرا و مسئله مقامات انسان در قوس نزول

علی کریمیان صیقلانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 191-211

چکیده

هرچند دستیابی به نظر قطعی ملاصدرا در حوزه انسان‌شناسی دشوار است و گاه باید از میان متشابهات گفتاری به محکمات دیدگاه وی دست یافت، اما تردیدی نیست که وی برای انسان چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، ... بیشتر هرچند دستیابی به نظر قطعی ملاصدرا در حوزه انسان‌شناسی دشوار است و گاه باید از میان متشابهات گفتاری به محکمات دیدگاه وی دست یافت، اما تردیدی نیست که وی برای انسان چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، مقامات و شئون متناظری را قائل شده است. با این تفاوت که قوس نزول آن، جنبة هستی شناختی دارد و قوس صعود آن، جنبة معرفت‌شناختی. لکن هدف این مقاله تنها کشف دیدگاه قطعی وی در خصوص «مقامات انسان در قوس نزول» است. از این رو در گام نخست تلاش شده است تا ضمن یک بحث مبنایی، توضیحی پیرامون تفاوت «تجلّی» با «تجافی» بیان شده و سپس درک درستی از مراتب تجلّی حضرت حق از منظر ملاصدرا حاصل شود. یافته‌های این نوشتار گواه بر این واقعیت است که ملاصدرا با توجه به مبانی‌ای همچون «وحدت وجود»، «بساطت وجود» و «حضور و ظهور المجمل مفصلا»، نه تنها ساحت‌های چهارگانه‌ای برای هستی واحد صمدی در قوس نزول قائل شده است، بلکه متناظر با آن، برای نوع انسان (یا انسان کبیر) به‌عنوان نمودی از نمودها و تجلّیّات حضرت حق، به چهار شأن «انسان لاهوتی»، «انسان جبروتی»، «انسان ملکوتی» و «انسان ملکی» دستیافته است و نفس جزئی هر شخص و بدن جزئی او را به ترتیب مربوط به دو ساحت «انسان ملکوتی» و «انسان ملکی» انسان کبیر دانسته است.

علمی -پژوهشی

واکاوی مؤلفه‌‌های دیالکتیک افلاطون و هگل در هرمنوتیک فلسفی گادامر

اصغر واعظی؛ پروین ایزدی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 213-241

چکیده

دیالکتیک به‌عنوان روش در فکر و استدلال فلسفی، نقشی محوری در فلسفۀ افلاطون و هگل دارد. افلاطون، به‌ویژه در دیالوگ‌هایی مانند جمهوری و سوفیست دیالکتیک را به‌عنوان راهی برای دستیابی به حقیقت معرفی می‌کند ... بیشتر دیالکتیک به‌عنوان روش در فکر و استدلال فلسفی، نقشی محوری در فلسفۀ افلاطون و هگل دارد. افلاطون، به‌ویژه در دیالوگ‌هایی مانند جمهوری و سوفیست دیالکتیک را به‌عنوان راهی برای دستیابی به حقیقت معرفی می‌کند و بنیانی را پایه‌گذاری می‌کند که بعدها توسط هگل توسعه یافت. در فلسفه افلاطون ایده‌ها (مُثُل) ارتباط معنایی و منطقی با یکدیگر دارند و از طریق بررسی متقابل و دیالکتیکی آن‌ها می‌توان به فهمی عمیق‌تر از حقیقت رسید. اما هگل، دیالکتیک را به‌عنوان یک فرایند تاریخی و فلسفی می‌بیند که از طریق تضادها (تز و آنتی‌تز) و رفع آن‌ها (سنتز) پیش می‌رود و این فرایند به‌طور پیوسته آگاهی و شناخت را به سطح بالاتری می‌رساند و در نهایت به‌ تحقق عقل مطلق می‌انجامد. هانس-گئورک گادامر، متأثر از این دو فیلسوف، در کتاب مشهور خود حقیقت و روش تلاش می‌کند تا دیالکتیک را در چارچوب هرمنوتیک فلسفی بازتعریف کند. گادامر با تأکید بر تاریخ‌مندی و زبان به‌عنوان عناصر اساسی فهم، دیالکتیک را نه‌تنها عنصری بنیادین در دستیابی به حقیقت، بلکه عامل جداییناپذیر هر گونه فهم و تفسیر متون و رویداد‌های تاریخی می‌داند. این مقاله به بررسی تأثیر مؤلفه‌های دیالکتیکی افلاطون و هگل بر نظریه هرمنوتیکی گادامر می‌پردازد و به روش تحلیلی- تطبیقی نشان می‌دهد که گادامر چگونه با استفاده از مفاهیم دیالکتیکی افلاطون و هگل و ترکیب آن با اصول هرمنوتیکی خود، چارچوبی نوین با تأکید بر تاریخ‌مندی و گفت‌وگو برای فهم و تفسیر در علوم انسانی ارائه می‌کند.

علمی-ترویجی

رابطه بین خودآگاهی و آگاهی به غیر با نظر به رویکردهای نوین در فلسفۀ ذهن و علوم شناختی

فاطمه عباسی؛ حسین زمانیها

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 243-264

چکیده

امروزه بحث از خودآگاهی به‌عنوان یکی از انواع بنیادین آگاهی، در حوزۀ علوم شناختی و فلسفه ذهن مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بحث خودآگاهی به‌منزلۀ محوری است که حول آن سؤالات چندی شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین ... بیشتر امروزه بحث از خودآگاهی به‌عنوان یکی از انواع بنیادین آگاهی، در حوزۀ علوم شناختی و فلسفه ذهن مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بحث خودآگاهی به‌منزلۀ محوری است که حول آن سؤالات چندی شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین این سؤالات این است که آیا خودآگاهی مقدم بر آگاهی به غیر یعنی جهان پیرامون و انسان‌های دیگر است یا خودآگاهی امری است که در ضمن آگاهی به غیر و همراه با آن شکل گرفته و تکامل مییابد. در پاسخ به این سؤال دو دیدگاه متفاوت در تقابل یکدیگر وجود دارند. یکی دیدگاهی که قائل است خودآگاهی امری ذاتی است که بدون هیچ واسطه‌ای از بدو تولد برای انسان حاصل است که معمولاً از آن با نام دیدگاه سنتی (دکارتی) یاد میشود و دیگری دیدگاهی که امروزه در حوزۀ علوم شناختی و فلسفۀ ذهن رواج پیدا کرده که بر اساس آن خودآگاهی امری اکتسابی است که از طریق ارتباط با جهان و انسان‌ها دیگر بسط و تکامل مییابد. از طرفداران دیدگاه اول میتوان به ابن سینا و دکارت اشاره کرد و از جمله قائلین دیدگاه دوم نیز میتوان به کسانی چون کریگل، بیکر، داماسیو و راچت اشاره کرد. از مهم‌ترین نقدهای وارد بر دیدگاه اول می‌توان به عدم تطابق این دیدگاه با شواهد تجربی و عدم توجه به مراتب متفاوت خودآگاهی و سیر تکاملی آن اشاره کرد. و از مهم‌ترین نقدهای وارد بر دیدگاه دوم می‌توان وجود ابهام در مبانی هستی‌شناختی این دیدگاه از جمله ابهام در چیستی و حقیقت «خود» و همچنین فقدان مبانی فلسفی لازم جهت تبیین چگونگی سیر تکاملی حقیقت «خود» و به تبع آن خودآگاهی را ذکر کرد. اما به نظر نگارندگان در مجموع دیدگاه دوم به دلایل ذیل دیدگاه قابل دفاع‌تری است. الف. تطابق با شواهد تجربی؛ ب. جامعیت دیدگاه دوم در مقایسه با دیدگاه اول؛ ج. توجه به نقش ارتباط با جهان و دیگران در شکل‌گیری و تکامل خودآگاهی؛ ج. توجه به نقش بدن و بدنمندی در خودآگاهی.

ردپای برگسون در تفسیر هایدگر از زمان

دوره 21، شماره 2 ، اسفند 1402، ، صفحه 221-236

چکیده

در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشارۀ هایدگر به نام ارسطو، ... بیشتر در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشارۀ هایدگر به نام ارسطو، چرا نام برگسون به میان می‌آید؟ اگر منظور آخرین فیلسوف است چرا هوسرل را نام نمی‌برد که استاد خود هایدگر بود و سخنرانی‌اش با عنوان زمان-آگاهی قرار بود تحت نظارت هایدگر به چاپ برسد؟ چرا نامی از هگل به میان نمی‌آید که تفسیرش از زمان در فصل ماقبل آخر وجود و زمان، موضوع بحث هایدگر قرار می‌گیرد؟ چرا نامی از دیلتای نیست که موضوعات تفکرش در زمینۀ زمان قبل از نوشتن کتاب وجود و زمان موردتوجه هایدگر بود؟ البته هایدگر در انتهای بخش دوم وجود و زمان و در قالب یک پانوشت بار دیگر به نام برگسون اشاره و ادعا می‌کند که تنها قصدش، تمایز قائل شدن میان نظر خودش در باب «زمان» با برگسون است، هرچند اخیراً توسط علاقۀ روزافزون به مکتب برگسونی و تأثیر او بر فلسفۀ قرن بیستم به دلیل تأثیر او بر ژیل دلوز تحقیقات پژوهشگران نشان از وامداری هایدگر از فلسفۀ برگسون دارد. دامنۀ این تحقیقات گرچه به مسئلۀ تأثیر برگسون بر پدیدارشناسی و هایدگر هم کشیده شده اما برخی پرسش‌ها هنوز بی‌پاسخ هستند که این مقاله سعی در پاسخ به آنها را دارد

غده صنوبری دکارت: مقری برای روح

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 19-38

چکیده

تبیین رابطه نفس و بدن از مهمترین دلمشغولیهای فلاسفه دوآلیست می‌باشد. گرچه خاستگاه تفکر دوآلیسم به افلاطون بازمی‌گردد، اما رنه دکارت فیلسوف فرانسوی نیز نقش بهسزائی در تبیین، گسترش و شاید بتوان ... بیشتر

نشانه¬شناسی پیرس در پرتو فلسفه، معرفت¬شناسی و نگرش وی به پراگماتیسم

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 5-37

چکیده

این مقاله، مهمترین ویژگیهای نشانهشناسی پیرس، از جمله فرایند پیدایش نشانهها، نحوۀ دلالت و بُعد عملی آنها را مورد بررسی قرار میدهد. بررسی سه مقوله فلسفی پیرس و مسأله «ابداکسیون» نشاندهندة ... بیشتر

تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفه افلاطون و دکارت

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 67-83

چکیده

تصور مطلق‌انگارانه دکارت نسبت به شناخت عقلی موجب فاصله گرفتن انسان با عالم طبیعت، ادراک حسی و سرانجام پدید آمدن شکاف میان عقل و حس شد. سئوال این است آیا می‌توان در مذهب اصالت عقل دکارت جایی برای زیبایی‌شناسی ... بیشتر

زیبایی¬شناسی در فلسفه صدرالمتألهین

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 137-162

چکیده

امروزه در محافل آکادمیک، زیباییشناسی به عنوان شاخهای از فلسفه که به مطالعه پیرامون زیبایی و هنر میپردازد، مطرح است. به نظر صدرا زیبایی صورت یا امری تحسین برانگیز است.منشاء زیبایی جمیل مطلق است. ... بیشتر

مقاله پژوهشی

امکان یا امتناعِ قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی در پژوهش‌های تطبیقی

حسن احمدی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 فروردین 1404

چکیده

پژوهشگران مطالعات تطبیقی بر این باور اند که دشوارترین چالشِ پیش روی محققانِ این حوزه، در وهله‌ی نخست، امکان یا امتناع قیاس‌پذیری میان سنت‌ها، فرهنگ‌ها و مکاتب فکری مختلف می‌باشد. این دشواری بیش از ... بیشتر پژوهشگران مطالعات تطبیقی بر این باور اند که دشوارترین چالشِ پیش روی محققانِ این حوزه، در وهله‌ی نخست، امکان یا امتناع قیاس‌پذیری میان سنت‌ها، فرهنگ‌ها و مکاتب فکری مختلف می‌باشد. این دشواری بیش از هر چیز در حوزه‌ی پژوهش های تطبیقی در فلسفه و الهیات، خود را نشان می‌دهد. فیلسوفانی که دغدغه‌ی کاوش‌های تطبیقی در متون و فرهنگ‌های سنت‌های فلسفی کهن داشته‌اند، خود را با انبوهی از اصطلاحات و واژگانی مواجه می‌دیدند که یافتن معادلی برای آنها کار بسیار سختی بوده است. در جستار حاضر با اشاره به سه نوع قیاس‌ناپذیریِ بنیادی، ارزش‌گذارانه و زبان‌شناختی، به دو رویکرد کلی در خصوص امکان یا عدم امکانِ قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی توجه خواهیم نمود. از یک سو به دیدگاه کسانی چون دیویدسون اشاره خواهیم کرد که در برابر کسانی چون مک اینتایر، از قیاس‌پذیری و امتناع قیاس‌ناپذیری میان سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلف دفاع می‌کنند، و از سوی دیگر، به نقد و ارزیابی این دو رویکرد کلی خواهیم پرداخت. در مسئله‌ی قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی، تأکید بر این است که با توجه به اصطلاحات، زبان و زمینه و زمانه‌ی متفاوتی که این دو در فرهنگ‌های مختلف شکل می‌گیرند، آیا همچنان امکان این وجود دارد که فرهنگ‌ها و سنت‌ها و مکاتب فکریِ برآمده از آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم یا خیر.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند

جلال عبدالهی؛ حامده راستایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 فروردین 1404

چکیده

دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند هدف مقاله پیش‌رو، بررسی تطبیقی رویکرد ابن عربی و فایرابند در مواجهه با «دیگری» و تقابل‌های معرفتی است. به رغم تفاوت‌های زمینه‌ای ... بیشتر دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند هدف مقاله پیش‌رو، بررسی تطبیقی رویکرد ابن عربی و فایرابند در مواجهه با «دیگری» و تقابل‌های معرفتی است. به رغم تفاوت‌های زمینه‌ای و تاریخی این دو متفکر، هر دو «دیگری» و تقابل‌های معرفتی را فرصتی برای ارتقاء و تعالی ابعاد معرفتی آدمی به‌حساب می‌آورند. رویکرد ابن عربی و فایرابند نسبت به نظام هستی، با نگاه آنها در حوزه معرفتی‌ ارتباطی تنگاتنگ دارد. مواجهه این دو متفکر با «دیگری» و عقاید مختلف، ریشه در نظام هستی‌شناسی آنها دارد. در نظام هستی شناسی ابن‌عربی، اختلافِ موجودات با یکدیگر به سبب اختلافِ اسماء الهی با یکدیگر است. این اختلافِ وجودی و هستی‌شناسانه، به حوزه معرفت نیز راه پیدا می-کند و سبب تکثر آراء و عقاید می‌شود. از منظر فایرابند، هستی امری پیچیده و غنی است و امکان درک حقیقت آن، به صورت کامل منتفی است. در نگاه هردو، امکان اینکه بتوان از یک منظر خاص تمام حقیقت را به چنگ آورد منتفی است. آن‌ها به جای توصیه به حذف «دیگری»، عقاید متکثر را به رسمیت می‌شناسند و از تقابل‌های معرفتی به عنوان فرصتی برای تقویت دیدگاه‌ها و درک عمیق‌تر حقیقت یاد می‌کنند. کلیدواژه‌ها: ابن‌عربی، فایرابند، تقابل‌های معرفتی، «دیگری»، هستی شناسی، معرفت شناسی.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

مفهوم و کارکرد پدیدارشناختی شهود زمان مند ذات نزد دکارت و هوسرل

عبدالرضا صفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 فروردین 1404

چکیده

استوار برروش توصیفی-تحلیلی این مقاله برکارکرد پدیدارشناختی شهود ذات نزد دکارت و هوسرل تمرکز دارد. نگارنده اگرچه شهود را فرآیند روش شناختی مشترک برای آنها معرفی می کند تفاوت های آشکاری میان آنها مشاهده ... بیشتر استوار برروش توصیفی-تحلیلی این مقاله برکارکرد پدیدارشناختی شهود ذات نزد دکارت و هوسرل تمرکز دارد. نگارنده اگرچه شهود را فرآیند روش شناختی مشترک برای آنها معرفی می کند تفاوت های آشکاری میان آنها مشاهده می کند. در قواعد هدایت ذهن نزددکارت شهود، ادراکی ناشی از نور عقل است که بی واسطگی و نازمان مندی اش خلاف استنتاج زمان مند مجالی برای شکاکیت نمی گذارد و می تواند ابرازی کارآمد برای عقل گرایی محض باشدتا به وسیله آن مرجعیت خیال و حواس را به حال تعلیق درآورد. با تأکید بر نازمان مندی و بداهت ذاتی شهود اولاً صدق استنتاج زمان مند وابسته به شهود می گردد ثانیاً با مدد گرفتن از شهود می توان از«آنِ »زمانی فراتر رفت وبه هدف تضمین پیوستگی یقین شهودی از نقطه گرایی ادراکی عبورکرد. ثالثاً او با توسعه امکانات شهود به ادراک شهودی «نسبت»ها دست می یابد.اما نزد هوسرل درتأملات دکارتی، ساختار شهود که به سیرفکری صرفاً دلالت کننده نه حالت بازنمایی معرفی می شود، امری زمان مند است که از سوژه محض آغاز می شود.ولی به جنبه التفاتی یعنی به همبستگی سوژه محض با ابژه هایش متکی است و سوژه محض وجود ندارد. هوسرل با ایجاد این تغییر در ساختار شهود، دستاوردهای مهمی به کف آورد. نخست بداهت و زمانمندی شهود رابا اتکا برسوژه استعلایی که شرط وجودی ابژه ها است، به دست آورد. سپس نیروی «خیال»را در مرکز شهود ذات نهاد وسرانجام ازرهگذرآموزه التفاتی کوشید باتعریف شهود به تصمیم و مسئولیت معرفت شناختی، انسجام ذات و استمرار اگوی زمان مند، آن را تکمیل کند.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

بازخوانشی از فلسفه‌های تربیتی افلاطون و ارسطو در پرتو مفهوم «خود رابطه‌مند» دیویدسن

کامران شهبازی؛ محمدحسن کریمی؛ بابک شمشیری؛ امین ایزدپناه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 اردیبهشت 1404

چکیده

هدف: نشان دادن این نکته که بر اساس تلقی رابطهمند از مفهوم «خود»، نظام تربیتی برآمده از آن تا چه حد ‏متفاوت و حاوی چه دقائق و ظرائفی است. در این مقاله، ابتدا مفهوم «خود» نزد دیویدسن واکاوی می‌شود و سپس ... بیشتر هدف: نشان دادن این نکته که بر اساس تلقی رابطهمند از مفهوم «خود»، نظام تربیتی برآمده از آن تا چه حد ‏متفاوت و حاوی چه دقائق و ظرائفی است. در این مقاله، ابتدا مفهوم «خود» نزد دیویدسن واکاوی می‌شود و سپس با معرفی اندیشه‌های افلاطون و ارسطو پیرامون مفهوم «خود»، نظام تربیتی آن‌ها مقایسه می‌شوند. روش پژوهش: واکاوی مفهوم «خود رابطه‌مند» بر اساس روش اسنادی-کتابخانه‌ای و استخراج نظام‌های تربیتی افلاطون و ارسطو بر اساس برداشت‌شان از مفهوم «خود»، بر پایه شیوه استنتاجی. یافته‌ها: شاید برجسته‌ترین مصداق از تعریف «خود رابطه‌مند» در فلسفه دیویدسن معرفی میشود که دو ویژگی بارز دارد: رابطه‌مندی با دیگری و رابطه‌مندی با جهان. مفهومی که افلاطون از «خود» معرفی می‌کند، به‌دلیل دوگانه‌انگاری، در نقطه مقابل «خود رابطه‌مند» قرار می‌گیرد. ارسطو نیز با ارائه نظریه هیلومورفیسم، قائل به مفهوم «خود رابطه‌مند» است، اما در برخی مباحث، به تمام ‏ملزومات آن پایبند نیست‏. نتیجه‌گیری: ازجمله پیامدهای مفهوم «خود رابطه‌مند»، توجه بیشتر به نقش دیگری و جهان در رشد فرد است. آنچه که به شکل‌گیری هویت متمایز افراد و نهادهای تربیتی می‌انجامد، رابطه میان دانش‌آموز، همسالان و معلمان و رابطه میان مدارس و سایر نهادهاست، نه یک‌سری دستورالعمل بالا به پایین ازسوی وزارتخانه. مفهوم کل‌نگرانه دیویدسن از «خود»، به تمایز میان دانش‌های هنجاری و توصیفی و نیز تمایز میان علوم طبیعی و اجتماعی پایان می‌بخشد. سیاست آموزشی، برنامه‌درسی و حتی عقلانیت و عاملیتی که برای تغییر روندهای تربیتی لازم‌اند، همگی شأنی رابطه‌مند می-یابند. همین رابطهمندی میتواند مسئله بنیادین پداگوژی را نیزپوشش دهد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

پارمنیدس افلاطون: بنیادگذاری منطقی متکسیس در دیالکتیک واحد و کثیر

امیر صمصامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 اردیبهشت 1404

چکیده

محاورهٔ پارمنیدس اساساً درصدد رد یا حتی بازنگری و تصحیح جزم‌های پیش‌نهاده‌شده دربارهٔ فرض‌ ایده‌ها نیست، بلکه برآن است تا آن‌ جزم‌ها را با بنیادگذاریِ منطقی-مفهومی به سطح دانش حقیقی نزدیک سازد. ... بیشتر محاورهٔ پارمنیدس اساساً درصدد رد یا حتی بازنگری و تصحیح جزم‌های پیش‌نهاده‌شده دربارهٔ فرض‌ ایده‌ها نیست، بلکه برآن است تا آن‌ جزم‌ها را با بنیادگذاریِ منطقی-مفهومی به سطح دانش حقیقی نزدیک سازد. بر همین مبنا، نگارنده در این مقاله می‌کوشد تا نشان دهد مسئلهٔ بهره‌مندی (μέθεξις) که نقطهٔ کانونی انتقادات وارده به آموزه‌ ایده‌ها در بخش اول محاورهٔ پارمنیدس است، در پرتو بررسی دیالکتیکی فرض واحد در بخش دوم محاوره و لحاظ کردن حیثیت در نسبت با غیر آن (کثیر)، بنیاد منطقی خود را احراز می‌کند؛ چرا که مسئلهٔ نسبت واحد و کثیر خود به منزلهٔ صورت کلی و منطقی نسبت میان ایده و افراد بهره‌مند از ایده است. از این رو بررسی خواهیم کرد که افلاطون چگونه با نشان دادن اندیشه‌ناپذیری و تناقض‌آمیز بودن فی‌نفسگی و جدایی مطلق واحد از افراد کثیر تحت شمول آن، دیالکتیک واحد و کثیر را به منزلهٔ آشکارکنندهٔ ضرورت نسبت‌مندی درونی مفهوم واحد در کار می‌آورد. در نتیجه، بر این مبناست که مسئلهٔ حضور ایده (παρουσία) در افراد و نیز بهره‌مندی افراد (μέθεξις) از ایده در سطح مفهومی-منطقی تبیین قابل دفاعی به دست خواهد آورد و می‌توان آن را موضع روشن و مشخص افلاطون در برابر انتقادات وارد بر ابهام نسبت بهره‌مندی در آموزهٔ ایده‌ها تلقی کرد.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	22
تعداد شماره‌ها	43
تعداد مقالات	386
تعداد نویسندگان	391
تعداد مشاهده مقاله	1,250,572
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	504,799
نسبت مشاهده بر مقاله	3239.82
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1307.77
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	972
تعداد مقالات رد شده	583
درصد عدم پذیرش	60
تعداد مقالات پذیرفته شده	175
درصد پذیرش	18
زمان پذیرش (روز)	206
تعداد پایگاه های نمایه شده	8
تعداد داوران	269

دوره 22 (1403)

دوره 21 (1402)

دوره 20 (1401)

دوره 19 (1400)

دوره 18 (1399)

دوره 17 (1398)

دوره 16 (1397)

دوره 15 (1396)

دوره 14 (1395)

دوره 13 (1394)

دوره 12 (1393)

دوره 11 (1392)

دوره 10 (1391)

دوره 9 (1390)

دوره 8 (1389)

دوره 7 (1388)

دوره 6 (1387)

دوره 5 (1386)

دوره 4 (1385)

دوره 3 (1384)

دوره 2 (1383)

دوره 1 (1381)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها