نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفۀ دین مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

2 استادیار گروه کلام و فلسفۀ دین مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

علت اعدادی یا معد در فلسفۀ اسلامی به‌عنوان علت غیرحقیقی شناخته می‌شود که معلول هیچ وابستگی وجودی به آن ندارد، ولی زمینه‌ساز پیدایش معلول است. حقیقت و ویژگی‌های علت اعدادی کاملاً روشن نیست. فلاسفۀ اسلامی مباحث مجمل و پراکنده‌ای در مورد آن مطرح کرده‌اند؛ اما به‌طور منسجم و مفصل به آن نپرداخته‌اند. در این مقاله تلاش می‌شود با مراجعه به منابع اصیل فلسفۀ اسلامی ابعاد مختلف این موضوع در یک ساختار منسجم بیان و نقش معد در پیدایش امور مادی تبیین شود. طبق یافته‌های این پژوهش، معد بنا بر اصطلاح رایج، زمینه‌ساز پیدایش معلول است؛ به این صورت که ماده را برای دریافت صورت جدید آماده و استعداد صورت جدید را در آن ایجاد می‌کند. با اینکه علت اعدادی با علت حقیقی تفاوت‌هایی دارد، مانند اینکه معیت و سنخیت علی- معلولی در آن ضرورت ندارد، اما فرآیند اعداد برای حدوث هر امر طبیعی ضرورت دارد. بدون اعداد معد، هیچ شئ مادی برای تبدیل به شئ جدید ترجیحی ندارد و ایجاد بدون اعداد در عالم ماده مستلزم ترجیح بلامرجح است. با عنایت به اینکه حقیقت اعداد همان تحریک ماده برای برای نزدیک‌شدن به امکان استعدادی است، هر معدی ضرورتاً صرفاً مادی یا نفسی است که با ماده در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Preparatory Cause and Its Role in the Appearance of Material Beings

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mostafa , Mirbabapoor 1
  • Yousef Daneshvar Nilu 2

1 PhD Student in Philosophy of Religion, Imam Khomeini Educational and Research Institute

2 Assistant Professor in Theology and Philosophy of Religion, Imam Khomeini Educational and Research Institute

چکیده [English]

Preparatory cause or the preparator is known in Islamic philosophy as an unreal cause on which the existence of the effect is not dependent, rather, it prepares the ground for the appearance of the effect. The nature and characteristics of the preparatory cause are not quite clear, as Muslim philosophers have addressed it very briefly and intermittently, rather than thoroughly and systematically. Consulting the primary sources of the Islamic philosophy, this article tries to provide a systematized account of the subject, in which the role of preparatory cause in the genesis of material beings is explained. According to the findings of this research, the preparator, as commonly understood, prepares the way for the emergence of the effect through making the matter prepared to take on a new form. Despite the differences between preparatory and real causes, such as the necessity of simultaneity and homogeneity between cause and effect in the latter and the unnecessity of these characteristics in the former, the emergence of any natural being is inevitably contingent on a prior process of preparation. Without this process of preparation, no material thing is preferred for turning into a new thing. This means that creating without the prior preparation amounts to preferring without any preference. Knowing that the nature of preparation is moving the matter toward the dispositional contingency, preparators are to be either material or souls that are in some relation to matter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Preparatory Cause
  • Preparator
  • Natural Cause
  • Nature
  • Matter
  • Dispositional Contingency
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (۱۳۷۰)، شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص‌الحکم، تهران، امیرکبیر.
‏‫آشتیانی، مهدی (۱۳۹۰)، تعلیقه بر شرح منظومۀ حکمت سبزواری، ج2، الموتمر العلامة الآشتیانی(ره)، قم، زهیر.
‏‫ابن سینا (۱۴۰۴الف‌)، التعلیقات، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۴۰۴ب‌)، الشفاء (الالهیات)، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۴۰۵)، الشفاء (الطبیعیات)، تصحیح ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زاید، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
‏‫ـــــــــــــــ (بی‌تا)، رسالة العشق، در رسائل ابن سینا، قم، بیدار.
‏‫بهمنیار (۱۳۷۵)، التحصیل، تهران، دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۵)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، شرح جلد اول اسفار، بخش سوم، قم، اسراء.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۸)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، شرح جلد دوم اسفار، بخش پنجم، قم، اسراء.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۶)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، شرح جلد دوم اسفار، بخش دوم، قم، اسراء.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۷)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، شرح جلد دوم اسفار، بخش سوم، قم، اسراء.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۹)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، شرح جلد سوم اسفار، بخش اول، قم، اسراء.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۸۸)، فلسفۀ صدرا، ج2، قم، اسراء.
‏‫سهروردی، یحیی، قطب‌الدین شیرازی و ملاصدرا (۱۳۹۲)، حکمةالاشراق با تعلیقۀ صدرالمتألهین، تصحیح نجفقلی حبیبی، ج2، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
‏‫صدرالدین قونوی (۱۴۱۶)، المراسلات بین صدرالدین القونوی و نصیرالدین طوسی، بیروت، وزارت مرکزى علوم و فناورى آلمان‏.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۱)، النصوص، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
‏‫طباطبائی، سید محمدحسین، (۱۴۱۴)، بدایة الحکمة، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۴)، تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج۱–20، قم، جامعه مدرسین حوزۀ علمیه.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۴۱۶)، نهایة الحکمة، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
‏‫عبودیت، عبدالرسول (۱۳۹۰)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران و قم، سمت و مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
‏‫عبودیت، عبدالرسول و مجتبی مصباح (۱۳۹۴)، خداشناسی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
‏‫غفاری، ابوالحسن (۱۳۹۴)، قانون علیت در فلسفۀ اسلامی و تحلیل تطورات، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
‏‫فخر رازی، محمد (۱۳۷۰)، المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، ج1، قم، بیدار.
‏‫فناری، شمس‌الدین محمد (۲۰۱۰)، مصباح‌الانس بین المعقول و المشهود، بیروت، دارالکتب العلمیة.
‏‫فیض کاشانی، ملامحسن (۱۳۸۷)، مجموعه رسائل فیض، تهران، مدرسۀ عالی شهید مطهری.
‏‫فیض کاشانی، ملامحسن و سیدجلال‌الدین آشتیانی (۱۳۸۴)، اصول المعارف، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
‏‫لاهیجی، عبدالرزاق (۱۳۸۳)، گوهر مراد، تهران، سایه.
‏‫م‍ص‍ب‍اح‌ یزدی، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی (۱۳۸۳)، آموزش فلسفه، ج2، چ5، تهران، ش‍رک‍ت‌ چ‍اپ‌ و ن‍ش‍ر ب‍ین‌ال‍م‍ل‍ل‌.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۴۰۵)، تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم،  مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیره.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۴)، جزوۀ تقریرات درس‌های اسفار، قم، کتابخانۀ مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیره.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۶۳)، جزوۀ درس‌های نهایةالحکمة، قم، کتابخانۀ مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیره.
ـــــــــــــــ (۱۳۹۷ب‌)، شرح‌ اسفار اربعه، شرح جلد اول، بخش اول، محققین محمدتقی سبحانی و عبدالرسول عبودیت، قم‌، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیره.
‏‫مطهری، مرتضی (۱۳۸۴)،مجموعه آثار؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج6، تهران، صدرا.
‏‫‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۶الف‌)، مجموعه آثار؛ توحید، ج4، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ (۱۳۷۶ب‌)، مجموعه آثار؛ شرح مبسوط منظومه ج9 و 10، تهران، صدرا.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۶ج‌)، مجموعه آثار؛ مقالات فلسفی ج13، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــ (۱۳۷۷الف‌)، مجموعه آثار؛ درس‌های اسفار ـ مبحث حرکت ج11، تهران، صدرا.
‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۷ب‌)، مجموعه آثار؛ درس‌های الهیات شفا، ج7 و 8، تهران، صدرا.
‏‫‏‫ـــــــــــــــ (۱۳۷۷ج‌)، مجموعه آثار؛ عدل الهی، ج1، تهران، صدرا.
‏‫ ملاصدرا (۱۹۸۱)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج1، 2، 3 و 4، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
‏‫ـــــــــ (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
‏‫ـــــــــ (۱۳۸۹)، الواردات القلبیة فی معرفة الربوبیة، در مجموعه رسائل فلسفی، ج3، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
‏‫ـــــــــ (۱۳۶۶)، تفسیر القرآن الکریم‏، تصحیح محمد خواجوی، ج4، قم، بیدار.
‏‫ـــــــــ (۱۴۲۲)، شرح الهدایة الاثیریة (لاثیرالدین الابهری)، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
‫ـــــــــ (۱۳۶۳)، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.