نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسنده

• مهدی اسدی

استادیار فلسفه‌ی اسلامی و حکمت معاصر، هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

معروف‌ترین برهان صدرا در اثبات حرکت جوهری برهانی است که به وجود نسبت خاصّی بین عرض و جوهر پای‌می‌فشرد و با تعبیرهایی هم‌چون تابعیت عرض از جوهر، معلول‌بودن، لازم‌بودن و شأن‌بودن عرض برای جوهر تبیین می‌شود: چون اعراض تابع جوهرند، پس در حرکت خود نیز باید تابع جوهر باشد؛ بنابراین جوهر به‌طریق اولی متحرک است. در این مقاله‌ این برهان‌ها به‌صورتی جامع نقد و بررسی می‌شوند. برپایۀ اشکال سکون جوهری سکون عرضی نیز شاهدی بر ثبات جوهر است و جوهر باید به‌گونه‌ای متناقض هم ساکن باشد و هم متحرک. افزون بر این، چون حرکت‌های عرضیِ بالفعل در همۀ اجسام اثبات نشده است، فراگیربودن حرکت جوهری به مشکل برمی‌خورد. در اشکال عدم رابطۀ علّی میان جوهر و عرض معلول‌بودن، مرتبه‌بودن و نحوۀ‌وجودبودن عرض و حرکت‌های عرضی برای جوهر با ادله و مثال‌نقض‌های گوناگون نقد می‌شود. هم‌چنین، با نقد وحدت وجود در ذات و عرض‌های آن اثبات تغییر در وجود جوهر زیر سؤال می‌رود. در نقد اثبات حرکت جوهری از راه تبعیت و نسبی‌بودن حرکت نیز نشان‌داده می‌شود که صدرا قاعدۀ تکافؤ متضایفان را به‌نادرستی تعمیم‌ داده است. به‌همین‌ سبب مشکل اجتماع جوهر و اضافه و مشکل حضور یک چیز واحد در ذات دو امر متغایر پدید می‌آید و افزون بر حرکت جوهری اموری چون سرخی جوهری نیز اثبات می‌شود!

کلیدواژه‌ها

• حرکت جوهری
• جوهر
• عرض
• تبعیت
• تشأن
• علیت

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

A Critique of Proving the Substantial Movement by means of Subordination, Affair (Shaʾn) and Causality

نویسنده [English]

• Mahdi Assadi

Assistant Professor of Islamic Philosophy and Contemporary Wisdom, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

چکیده [English]

Mullā Ṣadrā’s most famous reason to prove the substantial movement (al-ḥarakat al-juharīyyah) is the one that persists in the existence of a special relation between accident and substance and is explained by such expressions as accident’s being subordinate (tābiʿīyyah) to, caused by, inseparable of, and affair (shaʾn) of substance. Thus, the substance moves a fortiori. Such proofs are comprehensively evaluated and criticized in this paper. According to the substantial rest critique, the accidental rest too is evidence of the substantial rest and the substance must contradictorily be both in rest and movement. In addition, since all material substances are not proved to actually move, the universal substantial movements cannot be proved. In the not being causal relation between substance and accident critique, that claim that the accident and accidental movement is effect, affair and existence manner of substance is criticized by means of several proofs and counterexamples. Again, the critique of existence unity in essence and its accidents questions the movement of substance existence to be proved. In proving the substantial movement by means of subordination and of relativeness of movement critique, it is shown that Ṣadrā has incorrectly generalized the rule that the correlatives are equal counterparts (mutakāfiʾān). So, the difficulty of the coexistence of substance and relation accident and the difficulty of the presence of one unique thing in the essences of two different objects are appeared and such strange things as the substantial redness is proved if this substantial movement proof is correct.

کلیدواژه‌ها [English]

• Substantial Movement
• Substance
• Accident
• Subordination, Affair (Shaʾn)
• Causality.&emsp