نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسنده

• ایرج نیک سرشت

دانشیار پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ما در این پژوهش می‌خواهیم به تحلیل خطوط کلّی علم کیمیا به طور عام و به طور خاص کیمیا نزد جابر بن حیان بپردازیم و نشان دهیم که این نظریه ریشه در آرای ارسطویی، رواقی و نوافلاطونی دارد. این نظریه "علم موازین" نامیده می شود، هدف این علم تقلیل همۀ پدیده‌های طبیعی به طور کلّی و تمامی داده‌های معرفت علمی- مانند کیهان‌شناسی، فیزیک و کیمیاگری - به قوانین کمّی و اندازه‌گیری است. علم موازین در قرون وسطی، نمایانگر تلاشی برای بنیان نهادن یک نظام کمّی در علوم طبیعی بود. همچنین خواهیم دید که جابر شدت چهار درجه‌ای کیفیت‌های عنصری را - که طرح کلّی آن را از پزشکان یونانی وام گرفته است- به مجموعه‌ای از اعداد مشخص تقلیل می‌دهد، و خواهیم کاوید که چه رابطه‌ای بین این تأملات و رسالۀ تیمائوس افلاطون و عددشناسی فیثاغورسی وجود دارد. همچنین نقش خاص عدد هفده در اندیشۀ‌ جابر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها

• کیمیا
• ریاضیات
• جابربن حیان
• کراوس
• علم موازین
• افلاطون

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Alchemy and the Role of Mathematics in the Theory of Balances (‘Ilm al-Mīzān) by Jābir Ibn Hayyān

نویسنده [English]

• iraj nikseresht

Associate Professor at Institute for the History of Science, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

This study analyzes the principal features of alchemical theory in general, with a particular focus on Jābir Ibn Ḥayyān’s contributions. It explores the Aristotelian, Stoic, and Neoplatonic foundations of his thought, culminating in the so-called “Theory of Balances”—a framework that seeks to reduce all natural phenomena and scientific knowledge, including cosmology, physics, and alchemy, to laws of quantity and measurement. In the Middle Ages, this theory served as a foundation for establishing a quantitative system of natural science. Jābir translated the four degrees of intensity of the elementary qualities—borrowed from Greek medicine—into characteristic numerical series. This study examines the connections between these speculations and Plato’s Timaeus, as well as Pythagorean arithmology, with particular attention to the recurring significance of the number seventeen in Jābir’s thought.

کلیدواژه‌ها [English]

• Illuminationist Epistemology
• Suhrawardῑ
• intuition
• Observation
• Self-Knowledge