نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

عضو هیئت علمی بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، تهران، ایران

10.22059/jop.2025.399072.1006932

چکیده

فناری از نخستین علمایی بود که با مقام شیخ‌الاسلامی به نشر و ترویج مکتب ابن‌عربی در آناتولی همّت گماشت. صائن‌الدین علی ‌بن محمد ترکة اصفهانی (متوفی 836 ه.ق)، که خود از عرفا و حکمای مکتب ابن‌عربی و هم‌عصر فناری بوده است، در پاسخ مخالفان اندیشه‌های ابن‌عربی، به مقام و اعتبار فناری اشاره کرده و گفته است که او بیست سال به تدریس فصوص‌الحکم و تعالیم مکتب ابن‌عربی اشتغال داشته و این امر موجب طعن و نقد علما و دانشمندان روم و مصر بر فناری نشده است. با این حال، احتمالاً فناری به‌سبب ناپسندبودن این گرایش نزد حنبلیان و فقهای مصری، در زمان اقامت در قاهره از اظهار اندیشه‌های مبتنی بر آرای ابن‌عربی اجتناب می‌کرد و بر این اساس، اغلب علمایی که به مجالس بحث و درس او می‌آمدند بر فضل و دانش او گواهی می‌دادند. همچنین گفته شده که فناری مقام خلیفگی برخی طریقت‌های صوفیه مثل رفاعیه و زینیه را داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Getting to Know Ibn Fanārī, a Follower of Ibn Arabī's School in Anatolia

نویسنده [English]

  • sepideh nosrati

Faculty Member of Encyclopedia Islamic Foundation

چکیده [English]

Fanari was among the first scholars who, with the title of Sheikh al-Islam, endeavored to propagate and promote the school of Ibn Arabī in Anatolia. Şā’in al-Dīn Ali ibn Muhammad Turkah Işfahānī (d. 836 AH), who himself was a mystic and philosopher of the Ibn Arabī school and a contemporary of Fanārī, in response to opponents of Ibn Arabī’s ideas, referred to the status and credit of Fanārī and stated that he had been teaching Fusūs al-Ḥikam and the teachings of the Ibn Arabī school for twenty years, and this did not cause the scholars and scientists of Rome and Egypt to criticize and reproach Fanari. However, probably due to the unpopularity of this tendency among the Hanbalis and Egyptian jurists, Fanari avoided expressing ideas based on Ibn Arabī’s views during his stay in Cairo, and accordingly, most of the scholars who came to his discussion and lesson sessions testified to his excellence and knowledge. It has also been said that Fanari held the position of caliphate in some Sufi orders, such as the Rifā’iyya and Zayniyya.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fanārī
  • Ibn Arabī
  • Miṣbāḥ al-Uns
  • Rifā’iyya
  • Zayniyya
منابع
ابن‌ترکة اصفهانی، صائن‌الدین (1351). چهارده رسالة فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران.
ابن‌حجر عسقلانی (1392/1972). انباء الغمر بانباء العمر، چاپ حسن حبشی، قاهره.
بغدادی، اسماعیل (1410/1990). هدیة‌العارفین، ج 2، در: حاجی­خلیفه (1410/1990)، کشف الظنون، ج 6، بیروت.
حاجی‌خلیفه (1410/1990). کشف الظنون، ج 6، بیروت.
حنفی رومی کفوی، محمودبن سلیمان (1971). کتائب اعلام الاخیار من فقهاء مذهب النعمان المختار، چاپ عبداللطیف عبدالرحمان، بیروت.
سیوطی، عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر (1384). بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره.
شوکانی، محمدبن علی [بی‌تا]. البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، بیروت.
طاشکوپری‌زاده، احمدبن مصطفی (1389). الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العصمانیة، چاپ محمد طباطبایی بهبهانی، تهران.
طاشکوپری‌زاده، احمدبن مصطفی (1397/1977). کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة، حیدرآباد.
فناری، محمدبن حمزه (1374). ترجمة مصباح‌الانس، تهران.
لکهنوی، عبدالحی (1393). الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی.
مدرس، محمدعلی (1374). ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب، تهران.
مناوی، عبدالرئوف (1999). طبقات الصوفیه: ارغام اولیاء الشیطان بذکر مناقب اولیاء الرحمن او الطبقات الصغری، ج 4، چاپ محمد ادیب الجادر، بیروت.
 
References
Baghdadi, Ismail (1410/1990). Hudayat al-'Arifin, vol. 2, in: Haji Khalifa (1410/1990), Kashf al-Dhanun, vol. 6, Beirut.
Brockelmann, Carl (1938). Geschichte der Arabischen Litteratur,suppl., Leiden.
Brockelmann, Carl (1949). Geschichte der Arabischen Litteratur, Leiden.
Fanari, Muhammad ibn Hamza (1374). Translation of Misbah al-Anas, Tehran.
Haji Khalifa (1410/1990). Kashf al-Dhanun, vol. 6, Beirut.
Hanafi Rumi Kafawi, Mahmoud ibn Sulayman (1971). Kita'ib al-'Alam al-Akhyar min jurists of the school of al-Nu'man al-Mukhtar, published by Abdul-Latif Abdul-Rahman, Beirut.
Ibn Hajar Asqalani (1392/1972). Anba' al-Ghamr Anba' al-Umar, published by Hassan Habashi, Cairo.
Ibn Tarka Isfahani, Sa'in al-Din (1351). Fourteen Persian Treatises, published by Ali Mousavi Behbahani and Ibrahim Dibaji, Tehran.
Lakhnavi, Abdul Hai (1393). Al-Fawa’id al-Bahiyyah fi Tarajim al-Hanafiyyah, Karachi.
Manawi, Abdul Rauf (1999). Tabaqat al-Sufiyyah: The temptation of the saints of Satan by mentioning the signs of the saints of the Most Gracious, or the minor Tabaqat al-Sughri, vol. 4, Muhammad Adib al-Jader Publishing House, Beirut.
Modarres, Muhammad Ali (1374). Rayhanat al-Adab fi Tarajim al-Ma’roofin bal-Kaniyyah o al-Laqb, Tehran.
Shawkani, Muhammad ibn Ali [n.d.]. Al-Badr al-Tala’ in Virtues after the Seventh Century, Beirut.
Suyuti, Abd al-Rahman ibn Abi Bakr (1384). Baghiyyah al-Wa’at fi Tabaqat al-Laghuyin wa al-Naha’at, published by Muhammad Abul-Fadl Ibrahim, Cairo.
Tashkoparizadeh, Ahmad ibn Mustafa (1389). Al-Shaqa’iq al-Nu’maniyyah fi ‘Ulama al-Dawla al-Osmaniyyah, published by Muhammad Tabataba’i Behbahani, Tehran.
Tashkoparizadeh, Ahmad ibn Mustafa (1397/1977). Kitab Miftah al-Sa’ada wa Misbah al-Sayyada, Hyderabad.
TDVIA, s.v. "Molla Fenârî", by İbrahim Hakki Aydin.