فلسفه - مقالات آماده انتشار

درباره‌ جایگاه استعاره در فلسفه دو دیدگاه رایج است؛ برخی از فلاسفه (بیشتر فیلسوفان تحلیلی) استعاره را قابل حذف دانسته، ایده‌آل فلسفه را در متونی عاری از استعاره و مبتنی بر کاربرد دقیق و تحت‌اللفظی ... بیشتر

نقش پدیدارشناسی روح هگل درتکوین جامعه‌شناسی معرفت مانهایم

زین العابدین افشار

دوره 17، شماره 1 ، شهریور 1398، ، صفحه 89-103

چکیده

هگل سیر تحول روح را باتحول در آگاهی حسی، خودآگاهی، عقل،روح، دین وعلم مطلق تشریح می‌کند. در این مسیر آگاهی به روش دیالکتیکی دربستر تاریخ حرکت می‌کند. لذا معرفت امری تحولی، خود یابنده و پویا تلقی می‌گردد. ... بیشتر

Morality, Rationality and Impartiality

Mahmoud Khatami

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1388، ، صفحه 91-110

چکیده

Morality as somehow involving rationality and impartiality received classic expression in philosophy of Kant who frankly speaks of “rational and impartial spectator” in contemplating the universal law. The overall aim of this paper is to show (1) that the idea of morality implies rationality and this will be reached at in refuting the moral scepticism; ... بیشتر

بررسی برخی پیامدهای معرفتی و سیاسی آموزه‌های رورتی و گادامر در باب حقیقت

محسن محمودی

دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1393، ، صفحه 91-106

چکیده

در این مقاله، به بررسی انتقادی آموزههای رورتی و گادامر در باب حقیقت از طریق تحلیل پیامدهای نامطلوب معرفتی و سیاسی آن پرداخته میشود. رورتی حقیقت را نفی میکند و آن را صرفاً بیانگر ویژگی جملهها ... بیشتر

رهیافت‌های معرفت‌شناختی تئاتر در توجیه زیبایی‌شناختی از مفهوم فرهنگ (یک مطالعه‌ی تطبیقی میان اندیشه‌های فریدریش نیچه و آنتونن آرتو)

سعید نیکورزم؛ محمد رضا خاکی

دوره 14، شماره 1 ، تیر 1395، ، صفحه 91-107

چکیده

آنچه ما در این مقاله «فرهنگ تراژیک» می‌نامیم حاصل رهیافت‌هایی است که نیچه و آرتو، الگوی زیبایی‌شناختی آن را به ترتیب در تراژدی‌های یونان باستان و تئاتر شقاوت یافتند. می‌توان گفت که تئاتر نزد ... بیشتر

Ecological Thought : Some New Implications Of Whitehead’s Philosophy

Pete Gunter

دوره 7، شماره 2 ، آذر 1388، ، صفحه 93-106

چکیده

This paper will discuss some new implications of Whitehead’s philosophy for environmental thought.[i] They fall under three headings: 1. The interrelations between three ways of thinking about the environment: bioregionalism, land ethics, and the philosophy of organism. 2. The implications of Whitehead’s philosophy of organism ... بیشتر

اتانازی از منظر وظیفه‌گرایی عقل‌باور کانت

محمدجواد موحدی؛ کمال حیدری

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 95-113

چکیده

اتانازی، از جمله مسائل مطرح در مراقبتهای پایان حیات است. بسیاری از انسانها، خواهان آن هستند که در پایان عمر خود، درد و رنجی نبینند و سربار دیگر اعضای خانواده خویش نباشند؛ در کنار این افراد، پزشکان ... بیشتر

رفلکشن و سیر تطور مفهومی آن در تفکر فیشته

زهره معماری؛ حمید طالب زاده

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 97-115

چکیده

تفکر فلسفی غرب در عصر جدید، تحولی بنیادین پیدا کرد. دکارت با مقدم کردن اندیشه بر وجود، امکان شناخت در بستر وجود را مرتفع کرد و انسان، جهان و خداوند را مبدل به تصور و ایده نمود. در چنین شرایطی، مهم‌ترین ... بیشتر

دلوز: ماشین میل و ترکیب‌های آن

سید علی صدرالحفاظی؛ محمدرضا ریخته گران

دوره 16، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 97-115

چکیده

اساس نظریه‌ی میل دلوز بر مفهوم ایجابیت و آفرینش استوار است. این نظریه در مقابل نظریه‌ی رایج روانکاوی فروید درباره‌ی میل است که در آن میل‌ورزی مبتنی بر یک فقدان اولیه و ازلی، یعنی تجربه‌ی اختگی و از ... بیشتر اساس نظریه‌ی میل دلوز بر مفهوم ایجابیت و آفرینش استوار است. این نظریه در مقابل نظریه‌ی رایج روانکاوی فروید درباره‌ی میل است که در آن میل‌ورزی مبتنی بر یک فقدان اولیه و ازلی، یعنی تجربه‌ی اختگی و از دست دادنِ مادر با دخالتِ ممنوع‌کننده‌ی پدر، است. دلوز با همکاری گتاری، با پایبندی به درون‌ماندگاری اسپینوزایی، می‌کوشند تبیینی از میل به دست دهند که در آن دخالت هیچ نیروی بیرونی و متافیزیکی‌ای از نوع ادیپِ فروید منجر به کلیت‌بخشی ساختار میل و تکراری شدن مصادیق میل‌ورزی نشود. بدین منظور آنها صورت‌بندی ماشینِ میل را پیش می‌کشند. وجهِ آفرینشگر و پیشامدمحور عملکرد ماشین میل دلوز در برابر قانونمندی و اجبارِ بنیادین برسازنده‌ی نظریه‌ی میل فروید قرار می‌گیرد. همچنین درحالی‌که سوژه‌ی اصلی و بهنجار در نظریه‌ی میلِ فرویدی هیستریک است، در صورت‌بندی ماشین میل، فرض بر شیزوفرنیا است. درحالی‌که فروید سوژه‌ی شیزوفرن را یک اختلال و انحراف از معیار می‌داند، دلوز آن را هماهنگ‌ترین شکل سوبژکتیویته با سرشت خلاق هستی می‌انگارد. به زعم دلوز مرکزیت‌یافتنِ سوژه‌ی هیستریک در نظریه‌ی میل فروید، ناشی از تحمیل الگوی ادیپ است. حال آن‌که سوژه موجودیت پیشین ندارد، بلکه نتیجه و باقی‌مانده‌ی خود میل‌ورزی است.

نوس: دانشِ علمی برهان ناپذیر و مَلَکه‌ی معرفتی ارسطو (بخش دوم)

مهدی قوام صفری

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 101-114

چکیده

موضوع اصلی این مقاله بررسی چیستی نوس است. در این مقاله برای آشکار شدن چیستی نوس نخست روشن میشود که هم دانش علمی دو گونه است: برهان پذیر و برهان ناپذیر، هم نوس در آثار ارسطو با دو وجه نظر و به دو معنای ... بیشتر

از کارکردگرایی تا بسترگرایی: بازسازیِ گفتگوی دریفوس و پاتنم

محمدحسین محمدعلی خلج؛ محمدتقی طباطبایی

دوره 11، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 103-120

چکیده

در 1960 پاتنم در مقالۀ "اذهان و ماشین‌ها" بر پایۀ قیاسِ میانِ ذهن و ماشینِ تورینگ نگرشی نو به ذهن به نام کارکردگرایی را پی‌ریزی نمود. یک دهه پس از آن دریفوس براساسِ تفسیرش از پدیدارشناسیِ مرلوپونتی و ... بیشتر

زمان‌پریشی در تدوین تاریخ فلسفه

مهدی گل پرور روزبهانی

دوره 14، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 103-122

چکیده

زمان‌پریشی (آناکرونیسم) در روایت تاریخی یعنی دستکاری در ترتیب اجزای داستان، و پس‌وپیش‌کردن آن. سؤال محوری این مقاله آن است که آیا احتراز از زمان‌پریشی در روایت تاریخ فلسفه مطلوب یا حتی ممکن است؟ برخی ... بیشتر

نسبت رفتارگرایی معرفت‌شناختی با نفی پلورالیسم معرفتی در نگاه دیویدسون

سعیده کوکب

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 105-124

چکیده

مسئلة مورد بحث در این مقالهنسبت بینرفتارگراییمعرفت‌شناختی و پلورالیسم معرفتی یا نسبی‌گرایی است. آیا می‌توان از طرفی به رفتارگرایی اعتقاد داشت، و نظریة بازنمایی را کنارگذاشت، اما از طرف دیگر ... بیشتر

مسئلۀ علی‌الاطلاقیّتِ «مُطلقِ برابرایستا": ملاحظه‌ای دربارۀ "ایدۀ نوعی منطقِ استعلایی»

مجید مرادی؛ سید حمید طالب‌زاده

دوره 15، شماره 2 ، دی 1396، ، صفحه 105-128

چکیده

در این نوشتار خواهم کوشید تا کُلیّتِ یک دیدگاه دربارۀ "مفهومِ نوعی مُطلقِ برابرایستا" در نقدِ عقلِ محض را پیش گذارم. در این راستا، به مفصل‌بندیِ مقاله‌ای با عنوانِ علی‌الاطلاقیّتِ منطقِ استعلایی به‌نزدِ ... بیشتر در این نوشتار خواهم کوشید تا کُلیّتِ یک دیدگاه دربارۀ "مفهومِ نوعی مُطلقِ برابرایستا" در نقدِ عقلِ محض را پیش گذارم. در این راستا، به مفصل‌بندیِ مقاله‌ای با عنوانِ علی‌الاطلاقیّتِ منطقِ استعلایی به‌نزدِ کانت مشخّصاً از این جهت خواهم پرداخت که مقالۀ پیش‌گفته این دیدگاه را به‌نحوی متکافو و پی‌گیرانه طرح کرده است؛ در ضمنِ این مفصل‌بندی، ملاحظه‌ای را نیز دربارۀ این کُلیّت به میان خواهم آورد. تعیُّنِ اصلیِ کُلیّتِ این دیدگاه عبارت است از تمرکز بر تعیینِ جایگاهِ «منطقِ استعلایی» به‌عنوانِ (1) نوعی منطقِ ضرورتاً «غیرصوری» که بااین‌همه، (2) هم‌چنان «کُلّی» یا هم‌چنان علی‌الاطلاق است. این‌گونه، «منطقِ استعلایی» می‌تواند به‌‌مثابه نوعی «هستی‌شناسیِ کُلّیِ» استعلایی به میان بیاید که موضوع‌اش عبارت است از «"مفهومِ مُطلقِ برابرایستا"». مهمّ‌ این‌که بر اساسِ این دیدگاه «منطقِ استعلایی» برای احرازِ این دو شرط باید از هرگونه نسبتِ ذاتی با مرتبۀ "حسیّاتِ استعلایی" و "مُطلقِ شهود" تجرید شود. راهنمای این تجرید این قاعده است که «منطقِ استعلایی در معنای دقیقِ کلمه» فقط می‌تواند در مرتبۀ "مُطلقِ عقل" احراز شود و هرگونه رجوع به مرتبۀ نقدِ "مُطلقِ عقل" پیشاپیش «منطقِ استعلایی» را از کار می‌اندازد. خواهم کوشید تا ذیلِ یک ملاحظه از این بحث کنم که این دیدگاه، با حذفِ مرتبۀ "نقدِ عقلِ محض" از «منطقِ استعلایی»، تاچه‌اندازه به "ایدۀ نوعی منطقِ استعلایی" پای‌بند می‌ماند.

مفهوم اگزیستانس نزد یاسپرس

بهمن پازوکی

دوره 10، شماره 2 ، دی 1391، ، صفحه 107-129

چکیده

در تاریخ فلسفه معمولاً کِیْر‌کِگُر را بنیان‌گذار فلسفه اگزیستانس می‌دانند. او این اصطلاح را که به معنای نحوه وجود خاص انسان است، در تقابل با اندیشه هگل وضع کرده‌است. با مروری کوتاه بر جدال فلسفی ... بیشتر در تاریخ فلسفه معمولاً کِیْر‌کِگُر را بنیان‌گذار فلسفه اگزیستانس می‌دانند. او این اصطلاح را که به معنای نحوه وجود خاص انسان است، در تقابل با اندیشه هگل وضع کرده‌است. با مروری کوتاه بر جدال فلسفی میان اندیشه کِیْر‌کِگُر و هگل سعی می‌شود از بعضی از ویژگی‌های مفهوم اگزیستانس پرده ‌برداشته شود. بعد از این، نوبت به شرح مفهوم "اگزیستانس" از نگاه یاسپرس می‌رسد. اگزیستانس تعریف‌ناپذیر است و در مفهوم نمی‌گنجد. او معتقد است که اگرچه واقعیت اگزیستانس را نمی‌توان همچون وجود تجربی مستدل ساخت اما می‌توان به آن به‌مدد «نشانه» اشاره کرد. یاسپرس الفاظی همچون «اگزیستانس»، «خودبودن»، «آزادی» و سایر اصطلاحات خاصی را که درفلسفه‌ خود به‌کار می‌برد، نشانه‌هایی می‌داند که فی‌نفسه معنایی مستقل ندارند وحتی در قالب نشانی برای آگاهی کلی نامفهوم باقی می‌مانند. میزان در رد و قبولی نشانی‌ها و صحت و کذب آنها خودْ‌بودن فرد است. اگزیستانس همواره اگزیستانس فردی است. اگزیستانس خودبودنِ اصیل انسان است که با تصمیمی آزاد و بی‌قید و شرط، به خود فعلیت می‌بخشد. اگزیستانس، زندگی صرف را همچون امکانی بالقوه همراهی می‌کند، امکانی که انسان یا بدان چنگ می‌اندازد یا از دست ‌زدن به آن سر باز می‌زند.

بررسی کارکردهای فطرت در‌ اندیشه‌ی غزالی، در مقایسه با آثار ابن سینا

ناهید شبانی شهرضا؛ حسن احمدی زاده

دوره 16، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 107-125

چکیده

غزالی در آثار مختلفش، ابراز می‌کند که هر انسانی بر فطرتی بی‌نشان (الفطره الاصلیه) متولد می‌شود اما این والدین هستند که انسان را از فطرت نخستینش به آئین خاصی سوق می‌دهند. او فطرت را در معانی مختلف و با ... بیشتر

چهار چالش اساسی بر سر راه استدلال‌های اخلاقی؛ دیدگاه دومِسِل

مسعود صادقی

دوره 17، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 107-123

چکیده

استدلال‌های اخلاقی بالاخص با شیوه صورت‌بندی موجز و مبتنی بر سنت فیلسوفان تحلیلی از قرن بیستم رواج بسیار یافته است. دستمایه اصلی این مقاله بررسی چالش‌های عملی بر سر راه تحقق یک استدلال اخلاقی کارآمد ... بیشتر

تبیین تمایز علم از وجود ذهنی بر اساس دیدگاه جوادی آملی

نرگس زرگر

دوره 18، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 111-129

چکیده

جستار حاضر در پی ارائۀ تبیین روشنی از تفکیک علم و وجود ذهنی، از منظر جوادی آملی، به منظور حل برخی مشکلات شناخت‌شناسی مبتنی بر حکمت متعالیه است. یافته‌های مقاله را می‌توان چنین برشمرد: 1. ضمن اینکه علم ... بیشتر

تقابل فرم با ایده‏‌های زیباشناختی در نقد قوۀ حکم

علی سلمانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، ، صفحه 111-131

چکیده

فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ ... بیشتر فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ شهودات حسی، فرم نامیده می‏‌شود. کانت در نقد قوۀ حکم و به طورخاص در دقیقۀ سوم اصلی‏‌ترین عامل زیباساز در داوری زیباشناختی را فرم می‌‏داند و اصطلاحاتی چون طرح و ترکیب‏‌بندی را به‌‏عنوان مترادفِ آن معرفی می‏‌کند. به‏‌نظر می‏‌رسد که فرم مطرح شده در دقیقۀ سوم همان فرم مطرح شده در بخش حسیات استعلایی نقد عقل محض است. از سوی دیگر کانت در چرخشی ناگهانی در ذیل بحث نبوغ و هنر زیبا، محتوای آثار هنری یا همان ایده‏‌های زیباشناختی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌‏شود. بدین ترتیب نوعی ناسازگاری در مباحث مطرح شده در نقد قوۀ حکم به‏ چشم می‏‌خورد. برخی از شارحان معتقدند نوعی تغییر دیدگاه به دلیل شکست در توجیه‏ اعتبار کلی حکم زیباشناختی، در زیباشناسیِ کانت مشاهده می‌‏شود. در مقابل برخی دیگراز شارحان معتقدند با ارائۀ تعریف جدید و جامعی از فرم در زیباشناسیِ کانت، می‌توان دو بخشِ ظاهراً ناسازگار کانت را در نقد قوۀ حکم با هم‏دیگر سازگار نمود. بعد از بررسی نظر شارحان مشخص شد که دیدگاه آلیسون در مقایسه با دیدگاه‌‏های دیگر موجه‏‌تر است. از نظر آلیسون فرم چینش داده‏‌های محسوس است به‌‏گونه‌‏ای که هماهنگی آزاد خیال و فاهمه را ایجاد کند.

تفسیر روان‌شناختی اراده معطوف به قدرت در فلسفۀ نیچه: بررسی مبانی، پیامدها و نتایج آن برای اخلاق

محمدحسین امامی؛ احمد فاضلی؛ حسین مصباحیان

دوره 22، شماره 1 ، آبان 1403، ، صفحه 127-161

چکیده

مفهوم «ارادۀ معطوف به قدرت» در فلسفۀ نیچه جایگاهی محوری دارد، اما تفسیر آن همواره محل بحث‌وجدل بوده است. در میان تفاسیر گوناگون، تفسیر روان‌شناختی، استعاری و متافیزیکی هر یک دریچه‌ای متفاوت به‌سوی ... بیشتر مفهوم «ارادۀ معطوف به قدرت» در فلسفۀ نیچه جایگاهی محوری دارد، اما تفسیر آن همواره محل بحث‌وجدل بوده است. در میان تفاسیر گوناگون، تفسیر روان‌شناختی، استعاری و متافیزیکی هر یک دریچه‌ای متفاوت به‌سوی فهم این مفهوم پیچیده می‌گشایند. این مقاله با اذعان به عدم قطعیت کلی هرگونه تفسیری از ایده نیچه، بر آن است تا نشان دهد که در مجموع و به‌طور نسبی، تفسیر روان‌شناختی اراده معطوف به قدرت در مقایسه با سایر تفاسیر همخوانی بیشتری با فلسفه‌ورزی نیچه دارد. بر پایه این تفسیر، اراده معطوف به قدرت نه یک نیروی متافیزیکی و نه استعاره‌ای برای سلطه، بلکه گرایشی ذاتی در انسان برای خودشکوفایی، تأیید زندگی و غلبه بر محدودیت‌ها است. این تفسیر با ایده‌های نیچه در خصوص چشم‌انداز گرایی، نقد اخلاق سنتی و مفهوم ابر انسان همسو است. برخلاف تصور رایج، تفسیر روان‌شناختی اراده معطوف به قدرت نه‌تنها با جوهر اخلاق یعنی توجه به دیگری ناسازگار نیست بلکه از طریق تأکید بر مسئولیت فردی، تعالی‌جویی و خلق ارزش‌های نوین به تعمیق و تدقیق آن یاری می‌رساند. با وجود چالش‌هایی که در تفسیر ایده اراده معطوف به قدرت نیچه وجود دارد، تفسیر روان‌شناختی ایده مذکور دریچه‌ای متفاوت به‌سوی فهم دیدگاه‌های نیچه در خصوص اخلاق، انسان و معنای زندگی می‌گشاید. این تفسیر می‌تواند نشان دهد که فراخوان نیچه برای پرورش انسان‌هایی قوی، خلاق و مسئول که بر خویشتن خویش تسلط داشته باشند، نسبتی با سلطه بر دیگران ندارد و از این‌رو، ضرورت ظلم و خود‌کامگی علیه دیگران برای تحقق این آموزه یا به‌مثابه نتیجه ضروری آن عمیقاً مسئله برانگیز است.