فلسفه

علمی -پژوهشی

رویکرد هایدگر به اثبات جهان خارج بر مبنای تفسیر وی از کتاب فوسیس ارسطو

حسین آزادمنجیری؛ مجید ملایوسفی؛ محمد حسن حیدری

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 1-23

https://doi.org/10.22059/jop.2025.319142.1006585

چکیده

اثبات جهان خارج جزء نخستین مسائلی است که از ابتدا دغدغۀ هایدگر جوان بوده است. وی در سراسر مسیر تفکر فلسفی خود، تلاش مکرری را برای بازیابی تجربه اولیه یونانی پیش از سقراطی از هستی به‌عنوان φύσις ... بیشتر اثبات جهان خارج جزء نخستین مسائلی است که از ابتدا دغدغۀ هایدگر جوان بوده است. وی در سراسر مسیر تفکر فلسفی خود، تلاش مکرری را برای بازیابی تجربه اولیه یونانی پیش از سقراطی از هستی به‌عنوان φύσις (فوسیس) انجام می‌دهد. وی با ریشه‌یابی کلمات φύσις و nature ترجمه فوسیس به طبیعت را رد و بیان می‌کند که این ترجمه دلیل انحراف فلسفه و سپس علم شد که در نتیجۀ آن و در فلسفه کانت نیاز به اثبات جهان پیدا شد. بنابراین تلاش کرد تا از علم‌گرایی و نگاه علمی فاصله بگیرد و در رجوع به تفکر یونانی به این مسئله را نشان دهد که عدم اثبات جهان خارج، نه به دلیل غفلت فیلسوفان یونانی، بلکه در نوع نگاه آنان به رابطه انسان و جهان نهفته است. وی برای حل این معضلات با رجوع به فلسفه ارسطو، اصطلاحاتی همچون فوسیس، اپاگوگه، اتیا، آرخه و... را تفسیر می‌کند. در نظر وی فوسیس برای ارسطو همان هستی به ما هو هستی است و اصطلاحات دیگر همچون آیتیا، آرخه و به‌ویژه اوسیا را باید در این رابطه بازتعریف و تفسیر کرد. وی با ارائۀ این تفسیر نشان می‌دهد که رابطه انسان با هستی عمیق‌تر از آن است که نیاز به اثبات هستی احساس شود. هستی پیشاپیش موجودات و قبل از آن‌ها برای انسان رخ عیان می‌کند و انسان با واسطۀ آن قادر به اگزیستانس می‌شود.

علمی -پژوهشی

نقد ماهیت گزاره‌های اخلاقی از منظر محقق اصفهانی

حسین احمدی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 25-43

https://doi.org/10.22059/jop.2025.384393.1006857

چکیده

گزاره‌های اخلاقی مانند «عدالت داشتن ضرورت دارد» از مشهورات شمرده می‌شوند و مشهورات گزاره‌هایی‌اند که به جهت پذیرش همگانی یا گروهی خاص مقبولیت عمومی پیدا کرده‌اند. محقق اصفهانی با توجه به تعریف ... بیشتر گزاره‌های اخلاقی مانند «عدالت داشتن ضرورت دارد» از مشهورات شمرده می‌شوند و مشهورات گزاره‌هایی‌اند که به جهت پذیرش همگانی یا گروهی خاص مقبولیت عمومی پیدا کرده‌اند. محقق اصفهانی با توجه به تعریف مشهورات به معنای خاص، واقعیت آنها را تنها بنای عقلا می‌داند؛ ازاین‌رو، گزاره‌های اخلاقی را اعتباری قلمداد می‌کند و مشهورات را مطابق واقعیت نمی‌داند؛ افزون بر اینکه وی مشهورات و ضروریات را قسیم می‌داند. با توجه به اینکه محقق اصفهانی تنها ضروریات را مبین واقعیت می‌داند لذا از منظر وی، مشهورات که قسیم ضروریات‌اند واقعیتی غیر از بنای عقلا ندارند و واقعیت از مشهورات نفی می‌شود؛ این تحقیق درصدد است افزون بر تبیین ماهیت گزاره‌های اخلاقی از منظر محقق اصفهانی و تصریح به نکات تأثیرگذار در دیدگاه ایشان، این دیدگاه را نقد کند که مشهورات قسیم وهمیات محسوب می‌شوند؛ ازاین‌رو به نظر می‌رسد قسیم بودن مشهورات و ضروریات درست نیست بلکه مبادی حجت از حیث راه شناخت به مشهورات و وهمیات و از حیث ارزش شناخت به ضروریات و مظنونات تقسیم می‌شوند افزون بر اینکه تعریف مشهورات خاص به واقعیتی جز بنای عقلا نداشتن از ابداعات محقق اصفهانی است اما مشهورات به معنای خاص در دیدگاه صحیح تنها به راه شناختشان توجه می‌شود و امکان واقعیت داشتنشان نفی نمی‌شود.

علمی -پژوهشی

بی‌نهایت در فلسفه دکارت

علی اردشیر لاریجانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 45-59

https://doi.org/10.22059/jop.2025.388276.1006876

چکیده

غالباً دکارت را به‌عنوان فیلسوفی که در پایه‌گذاری فلسفه جدید نقش بسزایی داشت و مسیر تأملات علمی را فراهم‌تر کرد، مورد ستایش قرار می‌دهند. در بین آرای این فیلسوف، توجّه او به ریاضیات به‌عنوان علمی ... بیشتر

علمی -پژوهشی

رورتی و «اضطراب دکارتی» ظرفیت انتقادی دیدگاه اجتماعی- سیاسی ریچارد رورتی

ایمان رحیم نصیریان؛ عبدالرزاق حسامی فر

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 61-81

https://doi.org/10.22059/jop.2025.385937.1006865

چکیده

طبق دیدگاه رورتی، هیچ مرجعی به نام حقیقت، برای سنجشِ ارزش‌های اجتماعی وجود ندارد؛ رویه‌های مستقر در جامعه مبتنی بر هیچ حقیقتی نیستند بلکه محصولِ پویای گفتگو، اجماع، و توافقِ آزادانۀ اعضای جامعه‌اند. ... بیشتر طبق دیدگاه رورتی، هیچ مرجعی به نام حقیقت، برای سنجشِ ارزش‌های اجتماعی وجود ندارد؛ رویه‌های مستقر در جامعه مبتنی بر هیچ حقیقتی نیستند بلکه محصولِ پویای گفتگو، اجماع، و توافقِ آزادانۀ اعضای جامعه‌اند. امیدواری رورتی به اینکه می‌توان بدون توسل به حقیقت و صرفاً از طریق گفتگوی آزاد و گشوده، معیاری برای سنجش ارزش‌های اجتماعی فراهم ساخت، انتقادات بسیاری را برانگیخته است. محوری‌ترین بخش این انتقادات، مطابق با آنچه ریچارد برنشتاین «اضطراب دکارتی» می‌خواند، از این نگرانی حکایت دارد که اگر حقیقت وجود نداشته باشد، پس همه چیز مجاز خواهد بود. به عبارت دیگر، از نظر بسیاری از منتقدان، موضع رورتی در برابر حقیقت، و انکار بنیان‌های ثابتِ باور و تعهدات اجتماعی از سوی او، ناگزیر به این معناست که ما هیچ معیار قابل اتکایی برای به نقد کشیدن باورها و رویه‌های جاری جامعه در اختیار نخواهیم داشت. هر یک از آنها به طرق مختلف استدلال می‌کنند که دیدگاه رورتی جامعه را از ظرفیت انتقادی لازم برای ارزیابی ارزش‌های اجتماعی تهی می‌سازد. در این مقاله، با رویکردی تحلیلی، در چارچوب این خط انتقادی، دیدگاه رورتی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. درصددیم نشان دهیم که این انتقادات بر اساس سوء برداشت و خوانشی نامنسجمِ از آرای او شکل گرفته‌اند؛ طبق نتیجۀ این پژوهش، پراگماتیسمِ سیاسیِ رورتی، نه تنها به معنای انکارِ امکانِ نقدپذیری رویه‌های جاریِ جامعه نیست، بلکه کوششی است مبتکرانه برای ارائۀ طرحی از سازه‌های انتقادیِ غیرحقیقت‌محور، که متناسب با اندیشۀ پست‌مدرن و برای رهایی آن از اضطراب دکارتی طراحی شده است.

علمی -پژوهشی

نگاهی به مسئله تحدید علم از شبهِ علم، از منظر معرفت‏‏‌شناسی اجتماعی

زهرا زرگر

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 83-109

https://doi.org/10.22059/jop.2024.365813.1006801

چکیده

مسئلۀ بازشناسی علم از ‏‏‏‏شبهِ‌‏علم که به مسئلۀ تحدید (demarcation) مشهور است، از جمله مسائل نظری و کاربردی مهم در فلسفۀ علم است. چالش‏‌های پیش روی حل مسئلۀ تحدید به دو دسته چالش‏‌های مربوط به ... بیشتر مسئلۀ بازشناسی علم از ‏‏‏‏شبهِ‌‏علم که به مسئلۀ تحدید (demarcation) مشهور است، از جمله مسائل نظری و کاربردی مهم در فلسفۀ علم است. چالش‏‌های پیش روی حل مسئلۀ تحدید به دو دسته چالش‏‌های مربوط به تعریف ملاک، و چالش‏‌های مربوط به کاربست ملاک تقسیم‏ می‏شوند. ‏درحالی‏که غالب مباحث شکل‏گرفته راجع به مسئلۀ تحدید بر چالش‌‏های تعریف ملاک متمرکز شده ‏اند، این مقاله به یکی از چالش‏‌های مربوط به کاربست ملاک تحدید‏ می‏‌پردازد. «تعیین مرجع صاحب صلاحیت» برای داوری راجع به علمی یا ‏‏‏‏شبهِ‏ علم بودن موارد مظنون به ‏‏‏‏شبهِ‏علم، از جمله این چالش‌‏ها است. با توجه به گوناگونی نمونه ‏های ‏‏‏‏شبهِ‏علم، بغرنج‏‌ترین حالت تمییز علم و ‏‏‏‏شبهِ‏ علم در مواردی مرزی رخ‏ می‏دهد که در آن ادعاهای مظنون توسط افرادی با اعتبار علمی مطرح‏ می‌شوند. در این موارد حتی اگر ملاک روشنی برای تمیز علم از شبه‏ علم داشته باشیم، اینکه چطور بر اساس این ملاک باید دربارۀ علمی بودن یا نبودن یک دیدگاه داوری کرد و چه کسی صلاحیت این داوری را دارد، چالشی دشوار است. در معرفت ‏‏شناسی اجتماعی چنین مواردی مصداقی از مسئلۀ «اختلاف نظر بین متخصصین» به حساب‏ می‏آیند. در این مقاله تلاش‏ می‏ شود با اتکا بر راهکارهای این مسئله در معرفت ‏‏شناسی اجتماعی و تکمیل آنها با ایدۀ «تقسیم کار معرفتی» راهکارهایی برای غلبه بر این چالش پیشنهاد شود.

علمی -پژوهشی

تقابل فرم با ایده‏‌های زیباشناختی در نقد قوۀ حکم

علی سلمانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 111-131

https://doi.org/10.22059/jop.2025.372575.1006818

چکیده

فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ ... بیشتر فرم یکی از اصطلاحات چالش برانگیز در نقد قوۀ حکم کانت است. او در نقد عقل محض در بخش حسیات استعلایی فرم را در ارتباط با صور پیشین شهود یعنی زمان و مکان مورد بحث قرار می‏‌دهد. در‏واقع چینش زمانی و مکانیِ شهودات حسی، فرم نامیده می‏‌شود. کانت در نقد قوۀ حکم و به طورخاص در دقیقۀ سوم اصلی‏‌ترین عامل زیباساز در داوری زیباشناختی را فرم می‌‏داند و اصطلاحاتی چون طرح و ترکیب‏‌بندی را به‌‏عنوان مترادفِ آن معرفی می‏‌کند. به‏‌نظر می‏‌رسد که فرم مطرح شده در دقیقۀ سوم همان فرم مطرح شده در بخش حسیات استعلایی نقد عقل محض است. از سوی دیگر کانت در چرخشی ناگهانی در ذیل بحث نبوغ و هنر زیبا، محتوای آثار هنری یا همان ایده‏‌های زیباشناختی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌‏شود. بدین ترتیب نوعی ناسازگاری در مباحث مطرح شده در نقد قوۀ حکم به‏ چشم می‏‌خورد. برخی از شارحان معتقدند نوعی تغییر دیدگاه به دلیل شکست در توجیه‏ اعتبار کلی حکم زیباشناختی، در زیباشناسیِ کانت مشاهده می‌‏شود. در مقابل برخی دیگراز شارحان معتقدند با ارائۀ تعریف جدید و جامعی از فرم در زیباشناسیِ کانت، می‌توان دو بخشِ ظاهراً ناسازگار کانت را در نقد قوۀ حکم با هم‏دیگر سازگار نمود. بعد از بررسی نظر شارحان مشخص شد که دیدگاه آلیسون در مقایسه با دیدگاه‌‏های دیگر موجه‏‌تر است. از نظر آلیسون فرم چینش داده‏‌های محسوس است به‌‏گونه‌‏ای که هماهنگی آزاد خیال و فاهمه را ایجاد کند.

علمی -پژوهشی

دولت به‏‌مثابه اثر هنری (وجهه نظر زیباشناختی شیلر در نسبت با رمانتیسیسم)

سید حمید طالب زاده؛ حسن مهرنیا؛ فاطمه دلاوری پاریزی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 133-156

https://doi.org/10.22059/jop.2025.382541.1006854

چکیده

بحث و گفتگو در باب دولت در سرتاسر دوران حیات بشر، به‏ ویژه دورۀ مدرن، مبحثی جدی و چالش‏برانگیز بوده است. از این رو شیلر در زمان ه‏ای که این بحث در اروپا فراز و فرودهای زیادی داشته است، تحت تأثیر کانت ... بیشتر بحث و گفتگو در باب دولت در سرتاسر دوران حیات بشر، به‏ ویژه دورۀ مدرن، مبحثی جدی و چالش‏برانگیز بوده است. از این رو شیلر در زمان ه‏ای که این بحث در اروپا فراز و فرودهای زیادی داشته است، تحت تأثیر کانت به طرح نظریه «دولت زیباشناختی» پرداخته و در میان نظریات رقیب و در تقابل با آنچه مدرنیته برای انسان و دنیای جدید تدارک دیده است، به ارائه دیدگاهی متفاوت با سلیقۀ زمانه می‏‌پردازد. در این نوشتار، تلاش شده است تا به صورت نظام‏‌مند، جایگاه این بحث در اندیشۀ کانت تبیین گردیده و پس از طرح مبانی نظریۀ زیباشناختی وی، وجهه نظر شیلر در باب دولت زیباشناختی و وجوه اشتراک و افتراق آن با اندیشه کانت مورد ارزیابی قرار گیرد. برای این منظور هم به آثار فلسفی شیلر رجوع شده است و هم آثار نمایشی او مورد مداقه قرار گرفته است. در ادامۀ نوشتار، به چگونگی تأثیر این ایده در متفکران دورة رمانتیک و نحوة شکل‏گیری ایدۀ دولت شعری و دولت ارگانیک و فرآیند بسط آن پرداخته شده است. در نهایت، ضمن مقایسه تفاوت دیدگاه کانت و هگل در بحث از فرهنگ و تأثیر این دیدگاه در تعریف دولت، تفاوت دولت به‏‌مثابه اثر هنری، آنگونه که شیلر طرح کرده است و دولت ارگانیک هگل و نحوه تأثیرگذاری آنها در حوزه فرهنگ، اجتماع و سیاست مورد ارزیابی قرار گرفته است.

علمی -پژوهشی

آیا سقراط پیامبر است؟ (در پرتو دیدگاه‌های هم‌عصران و شارحان اصلی وی)

حسین غفاری؛ پرهام الیاسی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 157-190

https://doi.org/10.22059/jop.2024.382230.1006851

چکیده

اهمیت نقش سقراط و تأثیر او بر تاریخ فلسفه و همچنین فرهنگ بشری بر همگان معلوم است. افزون بر این، او نخستین شهید راه حکمت و فضیلت در تاریخ بشر به‌شمار می‌آید. وانگهی، گرچه بیشترِ شارحان غربی به معانی والا ... بیشتر اهمیت نقش سقراط و تأثیر او بر تاریخ فلسفه و همچنین فرهنگ بشری بر همگان معلوم است. افزون بر این، او نخستین شهید راه حکمت و فضیلت در تاریخ بشر به‌شمار می‌آید. وانگهی، گرچه بیشترِ شارحان غربی به معانی والا و درجات بالای حکمت سقراط اذعان دارند، از پذیرش هرگونه سرچشمۀ فراطبیعی برای آن و نبوت الهی بودن آن سر باز می‌زنند. غرض نگارنده در این مقاله آن است که از طریق تحلیل سخنان سقراط که در منابع دست اول ازجمله برخی نوشته‌های افلاطون یافت می‌شود، مدعای سقراط را مشعر بر اینکه او از موهبت نبوت برخوردار است به اثبات برساند. ما با گِرد آوردن استدلال‌های عقلی و سرنخ‌های تاریخی از زندگانی وی، بر صحت چنین مدعایی تأکید خواهیم نمود. پاره‌ای از مقاله بدین منظور اختصاص خواهد یافت که تأکید کنیم استدلال ما بر پایۀ ارجاعات اصیل و تاریخی به سخنان سقراط استوار است که عمدتاً در دفاعیۀ سقراط (آپولوژی) به قلم افلاطون بدانها اشاره شده است. سپس با نقل از اصلی‌ترین و مهم‌ترین دیدگاه‌های شارحان در این زمینه، ‌کوشیده‌ایم نشان دهیم که نوعی اتفاق نظر عمومی میان بیشتر شارحان وجود دارد دایر بر اینکه این رساله‌ها و خصوصاً رسالۀ دفاعیه سقراط در زمرۀ اسناد تاریخی محسوب می‌شوند. اهمیت و همچنین نتیجۀ اصلی این مقاله آن است که اگر این نظریه را بپذیریم چشم‌انداز عمومی تاریخ فلسفه از ریشه دگرگون خواهد شد. افزون‌براین، این مدعا که حکمت سرچشمه‌ای الهی دارد _ و بارها در مضامین سخنان حکمای اسلامی ذکر شده است _ تأیید خواهد شد. همچنین، وجود پیوند میان حقیقت روحانی و عقل آدمی مورد گواهی و تأکید قرار خواهد گرفت.

علمی -پژوهشی

ملاصدرا و مسئله مقامات انسان در قوس نزول

علی کریمیان صیقلانی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 191-211

https://doi.org/10.22059/jop.2025.386968.1006868

چکیده

هرچند دستیابی به نظر قطعی ملاصدرا در حوزه انسان‌شناسی دشوار است و گاه باید از میان متشابهات گفتاری به محکمات دیدگاه وی دست یافت، اما تردیدی نیست که وی برای انسان چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، ... بیشتر هرچند دستیابی به نظر قطعی ملاصدرا در حوزه انسان‌شناسی دشوار است و گاه باید از میان متشابهات گفتاری به محکمات دیدگاه وی دست یافت، اما تردیدی نیست که وی برای انسان چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، مقامات و شئون متناظری را قائل شده است. با این تفاوت که قوس نزول آن، جنبة هستی شناختی دارد و قوس صعود آن، جنبة معرفت‌شناختی. لکن هدف این مقاله تنها کشف دیدگاه قطعی وی در خصوص «مقامات انسان در قوس نزول» است. از این رو در گام نخست تلاش شده است تا ضمن یک بحث مبنایی، توضیحی پیرامون تفاوت «تجلّی» با «تجافی» بیان شده و سپس درک درستی از مراتب تجلّی حضرت حق از منظر ملاصدرا حاصل شود. یافته‌های این نوشتار گواه بر این واقعیت است که ملاصدرا با توجه به مبانی‌ای همچون «وحدت وجود»، «بساطت وجود» و «حضور و ظهور المجمل مفصلا»، نه تنها ساحت‌های چهارگانه‌ای برای هستی واحد صمدی در قوس نزول قائل شده است، بلکه متناظر با آن، برای نوع انسان (یا انسان کبیر) به‌عنوان نمودی از نمودها و تجلّیّات حضرت حق، به چهار شأن «انسان لاهوتی»، «انسان جبروتی»، «انسان ملکوتی» و «انسان ملکی» دستیافته است و نفس جزئی هر شخص و بدن جزئی او را به ترتیب مربوط به دو ساحت «انسان ملکوتی» و «انسان ملکی» انسان کبیر دانسته است.

علمی -پژوهشی

واکاوی مؤلفه‌‌های دیالکتیک افلاطون و هگل در هرمنوتیک فلسفی گادامر

اصغر واعظی؛ پروین ایزدی

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 213-241

https://doi.org/10.22059/jop.2025.384728.1006859

چکیده

دیالکتیک به‌عنوان روش در فکر و استدلال فلسفی، نقشی محوری در فلسفۀ افلاطون و هگل دارد. افلاطون، به‌ویژه در دیالوگ‌هایی مانند جمهوری و سوفیست دیالکتیک را به‌عنوان راهی برای دستیابی به حقیقت معرفی می‌کند ... بیشتر دیالکتیک به‌عنوان روش در فکر و استدلال فلسفی، نقشی محوری در فلسفۀ افلاطون و هگل دارد. افلاطون، به‌ویژه در دیالوگ‌هایی مانند جمهوری و سوفیست دیالکتیک را به‌عنوان راهی برای دستیابی به حقیقت معرفی می‌کند و بنیانی را پایه‌گذاری می‌کند که بعدها توسط هگل توسعه یافت. در فلسفه افلاطون ایده‌ها (مُثُل) ارتباط معنایی و منطقی با یکدیگر دارند و از طریق بررسی متقابل و دیالکتیکی آن‌ها می‌توان به فهمی عمیق‌تر از حقیقت رسید. اما هگل، دیالکتیک را به‌عنوان یک فرایند تاریخی و فلسفی می‌بیند که از طریق تضادها (تز و آنتی‌تز) و رفع آن‌ها (سنتز) پیش می‌رود و این فرایند به‌طور پیوسته آگاهی و شناخت را به سطح بالاتری می‌رساند و در نهایت به‌ تحقق عقل مطلق می‌انجامد. هانس-گئورک گادامر، متأثر از این دو فیلسوف، در کتاب مشهور خود حقیقت و روش تلاش می‌کند تا دیالکتیک را در چارچوب هرمنوتیک فلسفی بازتعریف کند. گادامر با تأکید بر تاریخ‌مندی و زبان به‌عنوان عناصر اساسی فهم، دیالکتیک را نه‌تنها عنصری بنیادین در دستیابی به حقیقت، بلکه عامل جداییناپذیر هر گونه فهم و تفسیر متون و رویداد‌های تاریخی می‌داند. این مقاله به بررسی تأثیر مؤلفه‌های دیالکتیکی افلاطون و هگل بر نظریه هرمنوتیکی گادامر می‌پردازد و به روش تحلیلی- تطبیقی نشان می‌دهد که گادامر چگونه با استفاده از مفاهیم دیالکتیکی افلاطون و هگل و ترکیب آن با اصول هرمنوتیکی خود، چارچوبی نوین با تأکید بر تاریخ‌مندی و گفت‌وگو برای فهم و تفسیر در علوم انسانی ارائه می‌کند.

علمی-ترویجی

رابطه بین خودآگاهی و آگاهی به غیر با نظر به رویکردهای نوین در فلسفۀ ذهن و علوم شناختی

فاطمه عباسی؛ حسین زمانیها

دوره 22، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 243-264

https://doi.org/10.22059/jop.2025.365290.1006797

چکیده

امروزه بحث از خودآگاهی به‌عنوان یکی از انواع بنیادین آگاهی، در حوزۀ علوم شناختی و فلسفه ذهن مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بحث خودآگاهی به‌منزلۀ محوری است که حول آن سؤالات چندی شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین ... بیشتر امروزه بحث از خودآگاهی به‌عنوان یکی از انواع بنیادین آگاهی، در حوزۀ علوم شناختی و فلسفه ذهن مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بحث خودآگاهی به‌منزلۀ محوری است که حول آن سؤالات چندی شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین این سؤالات این است که آیا خودآگاهی مقدم بر آگاهی به غیر یعنی جهان پیرامون و انسان‌های دیگر است یا خودآگاهی امری است که در ضمن آگاهی به غیر و همراه با آن شکل گرفته و تکامل مییابد. در پاسخ به این سؤال دو دیدگاه متفاوت در تقابل یکدیگر وجود دارند. یکی دیدگاهی که قائل است خودآگاهی امری ذاتی است که بدون هیچ واسطه‌ای از بدو تولد برای انسان حاصل است که معمولاً از آن با نام دیدگاه سنتی (دکارتی) یاد میشود و دیگری دیدگاهی که امروزه در حوزۀ علوم شناختی و فلسفۀ ذهن رواج پیدا کرده که بر اساس آن خودآگاهی امری اکتسابی است که از طریق ارتباط با جهان و انسان‌ها دیگر بسط و تکامل مییابد. از طرفداران دیدگاه اول میتوان به ابن سینا و دکارت اشاره کرد و از جمله قائلین دیدگاه دوم نیز میتوان به کسانی چون کریگل، بیکر، داماسیو و راچت اشاره کرد. از مهم‌ترین نقدهای وارد بر دیدگاه اول می‌توان به عدم تطابق این دیدگاه با شواهد تجربی و عدم توجه به مراتب متفاوت خودآگاهی و سیر تکاملی آن اشاره کرد. و از مهم‌ترین نقدهای وارد بر دیدگاه دوم می‌توان وجود ابهام در مبانی هستی‌شناختی این دیدگاه از جمله ابهام در چیستی و حقیقت «خود» و همچنین فقدان مبانی فلسفی لازم جهت تبیین چگونگی سیر تکاملی حقیقت «خود» و به تبع آن خودآگاهی را ذکر کرد. اما به نظر نگارندگان در مجموع دیدگاه دوم به دلایل ذیل دیدگاه قابل دفاع‌تری است. الف. تطابق با شواهد تجربی؛ ب. جامعیت دیدگاه دوم در مقایسه با دیدگاه اول؛ ج. توجه به نقش ارتباط با جهان و دیگران در شکل‌گیری و تکامل خودآگاهی؛ ج. توجه به نقش بدن و بدنمندی در خودآگاهی.

ردپای برگسون در تفسیر هایدگر از زمان

دوره 21، شماره 2 ، اسفند 1402، ، صفحه 221-236

https://doi.org/10.22059/jop.2023.349685.1006750

چکیده

در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشارۀ هایدگر به نام ارسطو، ... بیشتر در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشارۀ هایدگر به نام ارسطو، چرا نام برگسون به میان می‌آید؟ اگر منظور آخرین فیلسوف است چرا هوسرل را نام نمی‌برد که استاد خود هایدگر بود و سخنرانی‌اش با عنوان زمان-آگاهی قرار بود تحت نظارت هایدگر به چاپ برسد؟ چرا نامی از هگل به میان نمی‌آید که تفسیرش از زمان در فصل ماقبل آخر وجود و زمان، موضوع بحث هایدگر قرار می‌گیرد؟ چرا نامی از دیلتای نیست که موضوعات تفکرش در زمینۀ زمان قبل از نوشتن کتاب وجود و زمان موردتوجه هایدگر بود؟ البته هایدگر در انتهای بخش دوم وجود و زمان و در قالب یک پانوشت بار دیگر به نام برگسون اشاره و ادعا می‌کند که تنها قصدش، تمایز قائل شدن میان نظر خودش در باب «زمان» با برگسون است، هرچند اخیراً توسط علاقۀ روزافزون به مکتب برگسونی و تأثیر او بر فلسفۀ قرن بیستم به دلیل تأثیر او بر ژیل دلوز تحقیقات پژوهشگران نشان از وامداری هایدگر از فلسفۀ برگسون دارد. دامنۀ این تحقیقات گرچه به مسئلۀ تأثیر برگسون بر پدیدارشناسی و هایدگر هم کشیده شده اما برخی پرسش‌ها هنوز بی‌پاسخ هستند که این مقاله سعی در پاسخ به آنها را دارد

غده صنوبری دکارت: مقری برای روح

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 19-38

https://doi.org/10.22059/jop.2014.51915

چکیده

تبیین رابطه نفس و بدن از مهمترین دلمشغولیهای فلاسفه دوآلیست می‌باشد. گرچه خاستگاه تفکر دوآلیسم به افلاطون بازمی‌گردد، اما رنه دکارت فیلسوف فرانسوی نیز نقش بهسزائی در تبیین، گسترش و شاید بتوان ... بیشتر

نشانه¬شناسی پیرس در پرتو فلسفه، معرفت¬شناسی و نگرش وی به پراگماتیسم

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 5-37

چکیده

این مقاله، مهمترین ویژگیهای نشانهشناسی پیرس، از جمله فرایند پیدایش نشانهها، نحوۀ دلالت و بُعد عملی آنها را مورد بررسی قرار میدهد. بررسی سه مقوله فلسفی پیرس و مسأله «ابداکسیون» نشاندهندة ... بیشتر

تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفه افلاطون و دکارت

دوره 11، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 67-83

https://doi.org/10.22059/jop.2013.36401

چکیده

تصور مطلق‌انگارانه دکارت نسبت به شناخت عقلی موجب فاصله گرفتن انسان با عالم طبیعت، ادراک حسی و سرانجام پدید آمدن شکاف میان عقل و حس شد. سئوال این است آیا می‌توان در مذهب اصالت عقل دکارت جایی برای زیبایی‌شناسی ... بیشتر

زیبایی¬شناسی در فلسفه صدرالمتألهین

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 137-162

چکیده

امروزه در محافل آکادمیک، زیباییشناسی به عنوان شاخهای از فلسفه که به مطالعه پیرامون زیبایی و هنر میپردازد، مطرح است. به نظر صدرا زیبایی صورت یا امری تحسین برانگیز است.منشاء زیبایی جمیل مطلق است. ... بیشتر

مقاله پژوهشی

امکان یا امتناعِ قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی در پژوهش‌های تطبیقی

حسن احمدی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.389819.1006884

چکیده

پژوهشگران مطالعات تطبیقی بر این باور اند که دشوارترین چالشِ پیش روی محققانِ این حوزه، در وهله‌ی نخست، امکان یا امتناع قیاس‌پذیری میان سنت‌ها، فرهنگ‌ها و مکاتب فکری مختلف می‌باشد. این دشواری بیش از ... بیشتر پژوهشگران مطالعات تطبیقی بر این باور اند که دشوارترین چالشِ پیش روی محققانِ این حوزه، در وهله‌ی نخست، امکان یا امتناع قیاس‌پذیری میان سنت‌ها، فرهنگ‌ها و مکاتب فکری مختلف می‌باشد. این دشواری بیش از هر چیز در حوزه‌ی پژوهش های تطبیقی در فلسفه و الهیات، خود را نشان می‌دهد. فیلسوفانی که دغدغه‌ی کاوش‌های تطبیقی در متون و فرهنگ‌های سنت‌های فلسفی کهن داشته‌اند، خود را با انبوهی از اصطلاحات و واژگانی مواجه می‌دیدند که یافتن معادلی برای آنها کار بسیار سختی بوده است. در جستار حاضر با اشاره به سه نوع قیاس‌ناپذیریِ بنیادی، ارزش‌گذارانه و زبان‌شناختی، به دو رویکرد کلی در خصوص امکان یا عدم امکانِ قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی توجه خواهیم نمود. از یک سو به دیدگاه کسانی چون دیویدسون اشاره خواهیم کرد که در برابر کسانی چون مک اینتایر، از قیاس‌پذیری و امتناع قیاس‌ناپذیری میان سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلف دفاع می‌کنند، و از سوی دیگر، به نقد و ارزیابی این دو رویکرد کلی خواهیم پرداخت. در مسئله‌ی قیاس‌ناپذیریِ زبان‌شناختی، تأکید بر این است که با توجه به اصطلاحات، زبان و زمینه و زمانه‌ی متفاوتی که این دو در فرهنگ‌های مختلف شکل می‌گیرند، آیا همچنان امکان این وجود دارد که فرهنگ‌ها و سنت‌ها و مکاتب فکریِ برآمده از آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم یا خیر.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند

جلال عبدالهی؛ حامده راستایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.387463.1006872

چکیده

دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند هدف مقاله پیش‌رو، بررسی تطبیقی رویکرد ابن عربی و فایرابند در مواجهه با «دیگری» و تقابل‌های معرفتی است. به رغم تفاوت‌های زمینه‌ای ... بیشتر دیگری و تقابل‌های معرفتی: مطالعه تطبیقی آراء ابن‌عربی و پُل فایرابند هدف مقاله پیش‌رو، بررسی تطبیقی رویکرد ابن عربی و فایرابند در مواجهه با «دیگری» و تقابل‌های معرفتی است. به رغم تفاوت‌های زمینه‌ای و تاریخی این دو متفکر، هر دو «دیگری» و تقابل‌های معرفتی را فرصتی برای ارتقاء و تعالی ابعاد معرفتی آدمی به‌حساب می‌آورند. رویکرد ابن عربی و فایرابند نسبت به نظام هستی، با نگاه آنها در حوزه معرفتی‌ ارتباطی تنگاتنگ دارد. مواجهه این دو متفکر با «دیگری» و عقاید مختلف، ریشه در نظام هستی‌شناسی آنها دارد. در نظام هستی شناسی ابن‌عربی، اختلافِ موجودات با یکدیگر به سبب اختلافِ اسماء الهی با یکدیگر است. این اختلافِ وجودی و هستی‌شناسانه، به حوزه معرفت نیز راه پیدا می-کند و سبب تکثر آراء و عقاید می‌شود. از منظر فایرابند، هستی امری پیچیده و غنی است و امکان درک حقیقت آن، به صورت کامل منتفی است. در نگاه هردو، امکان اینکه بتوان از یک منظر خاص تمام حقیقت را به چنگ آورد منتفی است. آن‌ها به جای توصیه به حذف «دیگری»، عقاید متکثر را به رسمیت می‌شناسند و از تقابل‌های معرفتی به عنوان فرصتی برای تقویت دیدگاه‌ها و درک عمیق‌تر حقیقت یاد می‌کنند. کلیدواژه‌ها: ابن‌عربی، فایرابند، تقابل‌های معرفتی، «دیگری»، هستی شناسی، معرفت شناسی.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

مفهوم و کارکرد پدیدارشناختی شهود زمان مند ذات نزد دکارت و هوسرل

عبدالرضا صفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.387264.1006870

چکیده

استوار برروش توصیفی-تحلیلی این مقاله برکارکرد پدیدارشناختی شهود ذات نزد دکارت و هوسرل تمرکز دارد. نگارنده اگرچه شهود را فرآیند روش شناختی مشترک برای آنها معرفی می کند تفاوت های آشکاری میان آنها مشاهده ... بیشتر استوار برروش توصیفی-تحلیلی این مقاله برکارکرد پدیدارشناختی شهود ذات نزد دکارت و هوسرل تمرکز دارد. نگارنده اگرچه شهود را فرآیند روش شناختی مشترک برای آنها معرفی می کند تفاوت های آشکاری میان آنها مشاهده می کند. در قواعد هدایت ذهن نزددکارت شهود، ادراکی ناشی از نور عقل است که بی واسطگی و نازمان مندی اش خلاف استنتاج زمان مند مجالی برای شکاکیت نمی گذارد و می تواند ابرازی کارآمد برای عقل گرایی محض باشدتا به وسیله آن مرجعیت خیال و حواس را به حال تعلیق درآورد. با تأکید بر نازمان مندی و بداهت ذاتی شهود اولاً صدق استنتاج زمان مند وابسته به شهود می گردد ثانیاً با مدد گرفتن از شهود می توان از«آنِ »زمانی فراتر رفت وبه هدف تضمین پیوستگی یقین شهودی از نقطه گرایی ادراکی عبورکرد. ثالثاً او با توسعه امکانات شهود به ادراک شهودی «نسبت»ها دست می یابد.اما نزد هوسرل درتأملات دکارتی، ساختار شهود که به سیرفکری صرفاً دلالت کننده نه حالت بازنمایی معرفی می شود، امری زمان مند است که از سوژه محض آغاز می شود.ولی به جنبه التفاتی یعنی به همبستگی سوژه محض با ابژه هایش متکی است و سوژه محض وجود ندارد. هوسرل با ایجاد این تغییر در ساختار شهود، دستاوردهای مهمی به کف آورد. نخست بداهت و زمانمندی شهود رابا اتکا برسوژه استعلایی که شرط وجودی ابژه ها است، به دست آورد. سپس نیروی «خیال»را در مرکز شهود ذات نهاد وسرانجام ازرهگذرآموزه التفاتی کوشید باتعریف شهود به تصمیم و مسئولیت معرفت شناختی، انسجام ذات و استمرار اگوی زمان مند، آن را تکمیل کند.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

بازخوانشی از فلسفه‌های تربیتی افلاطون و ارسطو در پرتو مفهوم «خود رابطه‌مند» دیویدسن

کامران شهبازی؛ محمدحسن کریمی؛ بابک شمشیری؛ امین ایزدپناه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.389644.1006881

چکیده

هدف: نشان دادن این نکته که بر اساس تلقی رابطهمند از مفهوم «خود»، نظام تربیتی برآمده از آن تا چه حد ‏متفاوت و حاوی چه دقائق و ظرائفی است. در این مقاله، ابتدا مفهوم «خود» نزد دیویدسن واکاوی می‌شود و سپس ... بیشتر هدف: نشان دادن این نکته که بر اساس تلقی رابطهمند از مفهوم «خود»، نظام تربیتی برآمده از آن تا چه حد ‏متفاوت و حاوی چه دقائق و ظرائفی است. در این مقاله، ابتدا مفهوم «خود» نزد دیویدسن واکاوی می‌شود و سپس با معرفی اندیشه‌های افلاطون و ارسطو پیرامون مفهوم «خود»، نظام تربیتی آن‌ها مقایسه می‌شوند. روش پژوهش: واکاوی مفهوم «خود رابطه‌مند» بر اساس روش اسنادی-کتابخانه‌ای و استخراج نظام‌های تربیتی افلاطون و ارسطو بر اساس برداشت‌شان از مفهوم «خود»، بر پایه شیوه استنتاجی. یافته‌ها: شاید برجسته‌ترین مصداق از تعریف «خود رابطه‌مند» در فلسفه دیویدسن معرفی میشود که دو ویژگی بارز دارد: رابطه‌مندی با دیگری و رابطه‌مندی با جهان. مفهومی که افلاطون از «خود» معرفی می‌کند، به‌دلیل دوگانه‌انگاری، در نقطه مقابل «خود رابطه‌مند» قرار می‌گیرد. ارسطو نیز با ارائه نظریه هیلومورفیسم، قائل به مفهوم «خود رابطه‌مند» است، اما در برخی مباحث، به تمام ‏ملزومات آن پایبند نیست‏. نتیجه‌گیری: ازجمله پیامدهای مفهوم «خود رابطه‌مند»، توجه بیشتر به نقش دیگری و جهان در رشد فرد است. آنچه که به شکل‌گیری هویت متمایز افراد و نهادهای تربیتی می‌انجامد، رابطه میان دانش‌آموز، همسالان و معلمان و رابطه میان مدارس و سایر نهادهاست، نه یک‌سری دستورالعمل بالا به پایین ازسوی وزارتخانه. مفهوم کل‌نگرانه دیویدسن از «خود»، به تمایز میان دانش‌های هنجاری و توصیفی و نیز تمایز میان علوم طبیعی و اجتماعی پایان می‌بخشد. سیاست آموزشی، برنامه‌درسی و حتی عقلانیت و عاملیتی که برای تغییر روندهای تربیتی لازم‌اند، همگی شأنی رابطه‌مند می-یابند. همین رابطهمندی میتواند مسئله بنیادین پداگوژی را نیزپوشش دهد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

پارمنیدس افلاطون: بنیادگذاری منطقی متکسیس در دیالکتیک واحد و کثیر

امیر صمصامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.389680.1006882

چکیده

محاورهٔ پارمنیدس اساساً درصدد رد یا حتی بازنگری و تصحیح جزم‌های پیش‌نهاده‌شده دربارهٔ فرض‌ ایده‌ها نیست، بلکه برآن است تا آن‌ جزم‌ها را با بنیادگذاریِ منطقی-مفهومی به سطح دانش حقیقی نزدیک سازد. ... بیشتر محاورهٔ پارمنیدس اساساً درصدد رد یا حتی بازنگری و تصحیح جزم‌های پیش‌نهاده‌شده دربارهٔ فرض‌ ایده‌ها نیست، بلکه برآن است تا آن‌ جزم‌ها را با بنیادگذاریِ منطقی-مفهومی به سطح دانش حقیقی نزدیک سازد. بر همین مبنا، نگارنده در این مقاله می‌کوشد تا نشان دهد مسئلهٔ بهره‌مندی (μέθεξις) که نقطهٔ کانونی انتقادات وارده به آموزه‌ ایده‌ها در بخش اول محاورهٔ پارمنیدس است، در پرتو بررسی دیالکتیکی فرض واحد در بخش دوم محاوره و لحاظ کردن حیثیت در نسبت با غیر آن (کثیر)، بنیاد منطقی خود را احراز می‌کند؛ چرا که مسئلهٔ نسبت واحد و کثیر خود به منزلهٔ صورت کلی و منطقی نسبت میان ایده و افراد بهره‌مند از ایده است. از این رو بررسی خواهیم کرد که افلاطون چگونه با نشان دادن اندیشه‌ناپذیری و تناقض‌آمیز بودن فی‌نفسگی و جدایی مطلق واحد از افراد کثیر تحت شمول آن، دیالکتیک واحد و کثیر را به منزلهٔ آشکارکنندهٔ ضرورت نسبت‌مندی درونی مفهوم واحد در کار می‌آورد. در نتیجه، بر این مبناست که مسئلهٔ حضور ایده (παρουσία) در افراد و نیز بهره‌مندی افراد (μέθεξις) از ایده در سطح مفهومی-منطقی تبیین قابل دفاعی به دست خواهد آورد و می‌توان آن را موضع روشن و مشخص افلاطون در برابر انتقادات وارد بر ابهام نسبت بهره‌مندی در آموزهٔ ایده‌ها تلقی کرد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

نزاع بر سر میراث بیکن

محمدرضا بهشتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.403849.1006957

چکیده

اندیشه‏های فرانسیس بیکن به عنوان یکی از منادیان علم جدید منشأ تأملات فلسفی فراوانی در حوزه‌های مختلف فلسفی، بویژه در حوزۀ فلسفۀ عملی و پرسش‏های مربوط به اخلاق و حقوق گردیده است. بیکن با طرح ایدئال خود ... بیشتر اندیشه‏های فرانسیس بیکن به عنوان یکی از منادیان علم جدید منشأ تأملات فلسفی فراوانی در حوزه‌های مختلف فلسفی، بویژه در حوزۀ فلسفۀ عملی و پرسش‏های مربوط به اخلاق و حقوق گردیده است. بیکن با طرح ایدئال خود از جهان آینده که مبتنی بر دستیابی انسان‌ها به بیشترین مواهب در زندگی است و تصویر آن در آثاری همچون آتلانتیس نو ترسیم شده تلاش کرد برنامه‌ای برای مداخلۀ صنعتگرانه و بهره‌وری تکنیکی از طبیعت تنظیم کند تا از طریق آن نواقص و محرومیت‌های زندگی انسان از قبیل جنگ، فقر و بیماری رفع شود و با بازگشت اقتدار انسان، زمینۀ دستیابی بدون خشونت و رنج ابنای بشر به یک بهشت زمینی که در آن کلّ طبیعت در خدمت بهزیستی انسان قرار گرفته فراهم آید. اما این طرح آرمانی از آن جهت که در دوران مدرن فجایع انسانی و زیست‌محیطی بیشماری به بار آورده نقدهای جدی منتقدان را برانگیخته است. هانس یوناس با نقد آرمان بیکن مبنی بر سیادت و سیطرۀ او بر طبیعت، جوامع مدرن را به کنار گذاشتن این آرمان‌ و مواجهۀ مسئولانه با طبیعت در جهت حفظ و صیانت آن فراخوانده است. زیرا این آرمان بهره‌گیری تکنیکی از طبیعت به منظور نیل به خیر و فایده برای زندگی انسان و زمینه‌سازی حاکمیت او را اصل قرار داده و نگاهی خوش‌بینانه به آرمان بهشت زمینی داشته است، درحالیکه به تبعات منفی آن از جمله جدایی انسان از طبیعت و سیادت او بر طبیعت توجه نکرده است.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

دریاهای مینوی در فلسفۀ ایرانشهری و عرفان اسلامی

نصرالله پورجوادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.396476.1006899

چکیده

ابوریحان بیرونی در کتاب الصیدنه وقتی می‌خواهد ضعف زبان پارسی را در مقایسه با زبان تازی یادآور شود می‌گوید که زبان پارسی صرفاً به درد قصه گویی‌های شبانه و داستان‌سرایی کردن برای پادشاهان می‌خورد، ... بیشتر ابوریحان بیرونی در کتاب الصیدنه وقتی می‌خواهد ضعف زبان پارسی را در مقایسه با زبان تازی یادآور شود می‌گوید که زبان پارسی صرفاً به درد قصه گویی‌های شبانه و داستان‌سرایی کردن برای پادشاهان می‌خورد، و نه برای طرح مباحث و مسائل دقیق علمی و فلسفی. یکی از زنده‌ترین و پرتحرّک‌ترین تعبیرات اشاری که هم در زبان پارسی میانه و هم در دورۀ جدید در میان فلاسفه و عرفای ایرانی رایج بوده است تعبیر «دریا» است. این نام که در زبان پارسی معمولی به معنای شناخته شده به‌کار می‌رفته، نزد حکما و عرفای ایرانی برای اشاره به چیزهای مینوی و صفات اهورائی وهمچنین ضدّ آنها یعنی صفات اهریمنی به کار رفته است. البته در دورۀ پیش از اسلام، حکمای ایرانی دریا را برای نامیدن کلیّاتی که در عالم مینو وجود دارند و افلاطون و افلاطونیان آنها را مثل می‌نامند به‌کار می‌برده‌اند و در دورۀ اسلامی عرفای ما عمدتاَ آن را برای اشاره به صفات الهی یا حالات و مقامات نفسانی و کمالات و رذائل اخلاقی در نظر گرفته‌اند. در این مقاله که در دو بخش تنظیم شده است، ابتدا سعی خواهیم کرد معنایی را که در زبان پارسی میانه، به‌خصوص در کتاب دینکرد ششم برای «دریا» در نظر داشته‌اند بررسی کنیم و سپس کارکرد این کلمه را در آثار و سخنان عرفای پارسی زبان، از بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی گرفته تا نویسندگان و شعرایی چون رشیدالدین میبدی و فریدالدین عطار بررسی نماییم.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

برساختِ خدا و همانیِ اگزیستانسیال تفسیری از جایگاه امر الوهی در هستی‌شناسیِ بنیادین و ضرورتِ گشتِ هایدگر

احمد رجبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.400151.1006941

چکیده

در این نوشتار می‌کوشم نشان دهم که برساختِ خدا در اندیشة هایدگر به چه معناست، چه نسبتی با ساختارِ هستی‌شناسیِ بنیادین دارد، از چه جهت، با توجه به مدعای اصلیِ هایدگر در نقدِ متافیزیک به مثابة هستی‌خداشناسی، ... بیشتر در این نوشتار می‌کوشم نشان دهم که برساختِ خدا در اندیشة هایدگر به چه معناست، چه نسبتی با ساختارِ هستی‌شناسیِ بنیادین دارد، از چه جهت، با توجه به مدعای اصلیِ هایدگر در نقدِ متافیزیک به مثابة هستی‌خداشناسی، به شکست و نقضِ غرض می‌انجامد و گشتِ فکریِ او را ضروری و توجیه‌پذیر می‌سازد. پژوهش در سه گام پیش می‌رود: نخست، تفسیرِ نقدِ هایدگر به برساختِ متافیزیکیِ خدا به مثابة حضور تام، چنانکه ذیل آن، ساختارِ خودارجاع و رفلکتیوِ حضور، همانی وجود و عقل را به یکسانیِ این دو تحویل می‌برد. بدین معنا که به جای گشودگیِ متقابلِ وجود و عقل به یکدیگر، به منزلة آشکارگی و آشکارسازی، وجود، همان خودروی‌آوری و خودارجاعیِ عقل فهمیده می‌شود. دوم، تفسیر برساختِ خدا بر پایة زمانمندی، چنانکه ذیلِ تلقیِ هایدگرِ پیش ازگشت از جایگاه زمانمندی به مثابة روشنگاه و خاستگاه هستی‌شناسی طرح شده است. هایدگر با قائل شدن به همانیِ اگزیستانسیال در وحدتِ ساختاریِ اگزیستانسِ دازاین به مثابة زمانمندی، خود را همچنان گرفتار الگوی رفلکتیوِ حضورِ محض می‌سازد و به همین رو، برساختِ خدا برای او، اعتبار و معنایی منحصر در قلمروِ ایمان دارد و نه فلسفه. در بخش سوم، وجه شکستِ همانیِ اگزیستانسیال و ضرورتِ فرارویِ هایدگرِ پساگشت از خاستگاه دانستنِ زمانمندی به سوی تقدمِ روشنگاه بر دازاین و تحول در فهم او از الوهیت تبیین می‌شود.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

هستی ایزدی، موضوع جست‌وجو اصل گردانندۀ شهود بنیادی از نظر شیخ نجم‌الدین کبری

عیرضا ساعتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.399005.1006925

چکیده

سیلان الوهیّت در سلاسل وجود بنیاد عرفان محسوب می‌شود. تکیۀ شیخ نجم‌الدین کبری بر این مسئله، به شکل یک آموزه، سرآغاز امری بوده که در نهایت به تفسیر سمبولیسم رنگ‌ها در عرفان اسلامی منجر گشته است. مبنای ... بیشتر سیلان الوهیّت در سلاسل وجود بنیاد عرفان محسوب می‌شود. تکیۀ شیخ نجم‌الدین کبری بر این مسئله، به شکل یک آموزه، سرآغاز امری بوده که در نهایت به تفسیر سمبولیسم رنگ‌ها در عرفان اسلامی منجر گشته است. مبنای نظر شیخ نجم‌الدین کبری در این باب حول این محور است که وجود مستقل الهی قابل دیدن نیست، امّا موجب دیدن سایر اشیاء می‌شود و این رنگ جلال الهی است. این مطلب در شیخ تا آنجا پیش می‌رود که رنگ سیاه را نیز نور می‌داند و تفسیری عرفانی بر آن می‌نویسد. تفسیر و تجربۀ شیخ نجم‌الدین کبری حول این محور و نهایت آن در صورت نورانی و به میان کشیده شدن مبحث "طباع تامّ" و تحلیل آن ساختار و محتوای مقالۀ حاضر را تشکیل می‌دهد.سیلان الوهیّت در سلاسل وجود بنیاد عرفان محسوب می‌شود. تکیۀ شیخ نجم‌الدین کبری بر این مسئله، به شکل یک آموزه، سرآغاز امری بوده که در نهایت به تفسیر سمبولیسم رنگ‌ها در عرفان اسلامی منجر گشته است. مبنای نظر شیخ نجم‌الدین کبری در این باب حول این محور است که وجود مستقل الهی قابل دیدن نیست، امّا موجب دیدن سایر اشیاء می‌شود و این رنگ جلال الهی است. این مطلب در شیخ تا آنجا پیش می‌رود که رنگ سیاه را نیز نور می‌داند و تفسیری عرفانی بر آن می‌نویسد. تفسیر و تجربۀ شیخ نجم‌الدین کبری حول این محور و نهایت آن در صورت نورانی و به میان کشیده شدن مبحث "طباع تامّ" و تحلیل آن ساختار و محتوای مقالۀ حاضر را تشکیل می‌دهد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

گذار از نفس به ذهن در تأملات در فلسفۀ اولی

مصطفی شهرآئینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.396518.1006905

چکیده

کوگیتو (Cogito) نشان‌ویژۀ نظام فکری دکارت به‌شمار می‌آید که با آن تحوّل بزرگی در تاریخ اندیشۀ فلسفی پدید آمد. بن‌مایۀ کوگیتو در معنای تازه‌ای نهفته است که دکارت به نفس می‌دهد و این معنابخشی به‌ میان‌جی ... بیشتر کوگیتو (Cogito) نشان‌ویژۀ نظام فکری دکارت به‌شمار می‌آید که با آن تحوّل بزرگی در تاریخ اندیشۀ فلسفی پدید آمد. بن‌مایۀ کوگیتو در معنای تازه‌ای نهفته است که دکارت به نفس می‌دهد و این معنابخشی به‌ میان‌جی ‌گذار از نفس به ذهن رخ می‌دهد. کوگیتو در سه اثر مهم، البته به قرائت‌های متفاوت، خودنمایی می‌کند: گفتار در روش، تأملات در فلسفۀ اولی، اصول فلسفه. اما از میان این سه، دکارت فقط تأملات ‌را «رساله» می‌داند و از آن به مابعدالطبیعۀ خود نیز یاد می‌کند. در نوشتۀ پیشِ رو، می‌کوشیم با چشم‌دوختن بر «تأمل دوم» از تأملات شش‌گانه در تأملات، جای‌گاه کوگیتو را در نظام فکری دکارت از حیث گذار از نفس ارسطویی به ذهن دکارتی بازبنماییم. پیداست که برای این مقصود، ناگزیر از طرح مقدّماتی بحث خاصّه در دورۀ نوزایی و در سدۀ هفدهم هستیم، تا روشن گردد اندیشۀ دکارت در این باره تنها تأکید بر نفی افکار پیشینیان از جمله ارسطو نیست که جنبه‌های نواندیشانه‌‌ و نوآورانه‌ای نیز دارد. در این گذار، شک دکارتی نقش بسترسازی و تمهید مقدّمات را برعهده دارد که باید بدان نیز پرداخت. پیداست که برای این مقصود، ناگزیر از طرح مقدّماتی بحث خاصّه در دورۀ نوزایی و در سدۀ هفدهم هستیم، تا روشن گردد اندیشۀ دکارت در این باره تنها تأکید بر نفی افکار پیشینیان از جمله ارسطو نیست که جنبه‌های نواندیشانه‌‌ و نوآورانه‌ای نیز دارد. در این گذار، شک دکارتی نقش بسترسازی و تمهید مقدّمات را برعهده دارد که باید بدان نیز پرداخت.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

توسعه یعنی ساختن

محمدجواد صافیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.396576.1006906

چکیده

توسعه یعنی ساختن" نظریه‌ای در باب توسعه نیست. نقد نظریه‌های توسعه نیز نیست. ارائۀ هیچ راهکار جایگزین توسعه هم نیست. صرفاً تأملی است در معنای توسعه از وجه نظری هستی‌شناختی با توجه به نحوۀ هستی آدمیان ... بیشتر توسعه یعنی ساختن" نظریه‌ای در باب توسعه نیست. نقد نظریه‌های توسعه نیز نیست. ارائۀ هیچ راهکار جایگزین توسعه هم نیست. صرفاً تأملی است در معنای توسعه از وجه نظری هستی‌شناختی با توجه به نحوۀ هستی آدمیان در این جهان و آنچه از آن می‌توان تعبیر به سکنا گزیدن بر روی زمین کرد. این تأمل ملهم از اندیشه‌های ژرف دانای بزرگ معاصر مارتین هایدگر به‌ویژه در مقالۀ ساختن، سکنا گزیدن، اندیشیدن است. در آنچه از پی می‌آید ابتدا به برخی از تعاریف مشهور توسعه از کتاب نظریۀ توسعه اثر جان ندروین پیترز اشاره شده و نشان داده شده است که نظریه‌های توسعه استوار بر نسبت غلبه و تسلط آدمی بر طبیعت و انسان‌ها است و این نسبت و مبانی هستی‌شناختی آن به اجمال مرور شده است و سپس این پرسش مطرح گردیده است که آیا چنین نسبتی نسبت حقیقی و اصیل آدمی با موجودات است یا نسبت حقیقی او نسبت دیگری است؟ سپس توضیح داده شده است که نسبت غلبه و تسلط، هستی آدمی و طبیعت را به خطر انداخته است و به همین دلیل نمی‌تواند نسبتی حقیقی واصیل باشد و بیان شده است که نسبت حقیقی آدمی با موجودات نسبت دوست داشتن و مراقبت و محافظت است. توسعه به معنای ساختن بر همین نسبت استوار است به شرط آن که توجه کنیم ساختن به معنای درست کردن و سازش کردن است و بنابراین نسبتی با حقیقت و صلح و دوستی دارد نه با تسلط و غلبه و چیرگی.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

ماهیت لابه‌شرط به مثابه فوسیس متافوسیکه در نظر ابن‌سینا

سیدحمید طالب زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.403846.1006956

چکیده

مشهور است که ماهیت دارای اعتبارات مختلف است. ماهیت آنگاه که در خارج و مخلوط با عوارض تشخص‌بخش لحاظ شود ماهیت به‌شرط شیء خوانده می‌شود و چنانچه از عوارض خارجی تجرید شود و در ذهن اعتبار شود ماهیت به‌شرط‌ ... بیشتر مشهور است که ماهیت دارای اعتبارات مختلف است. ماهیت آنگاه که در خارج و مخلوط با عوارض تشخص‌بخش لحاظ شود ماهیت به‌شرط شیء خوانده می‌شود و چنانچه از عوارض خارجی تجرید شود و در ذهن اعتبار شود ماهیت به‌شرط‌ لا نامیده می‌شود. ماهیت به‌شرط شیء مقیّد به خارج است و ماهیت به‌شرط لا مقیّد به ظرف ذهن است. ماهیت در ظرف خارج فرد خارجی است و ماهیت در ظرف ذهن ماهیتی است به وصف کلّی که می‌تواند بر افراد بسیار صدق کند. اما این دو اعتبار به اعتبار سومی نیازمند است که از قید خارجی و قید ذهنی رها باشد. اهل نظر اعتبار اخیر را ماهیت مطلقه خوانده‌اند و آن را در جایگاه مقسم برای دو قسم یاد شده نشانده‌اند. ماهیت مطلقه، ماهیت لابه‌شرط از ذهن و خارج است و به منزلۀ کلّی طبیعی شناخته شده است. سپس اختلاف پیش آمده است که اعتبار سوم یا اعتبار مطلق در چه حال می‌تواند مقسم واقع شود. زین سبب میان دو معنای از مطلق تمایز گذاشته‌اند و لابه‌شرط را به لابه‌شرط قسمی و مقسمی تفکیک کرده و نهایتاً ماهیت لابه‌شرط مقسمی به کلّی طبیعی تعبیر شده است. این مقاله می‌کوشد تا به سوء‌تفاهم پیش‌آمده در اندیشۀ ابن‌سینا در باب ماهیت لابه‌شرط بپردازد و نشان دهد که ماهیت لابه‌شرط به اعتبار مقسم و ماهیت لابه‌شرط به معنای کلّی طبیعی نمی‌توانند بر هم منطبق شوند و این که خطای پیش آمده برای اهل نظر از کجا سرچشمه می‌گیرد. و این که خطای پیش آمده برای اهل نظر از کجا سرچشمه می‌گیرد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

تبیین تفاوت "سرمدیت" و "دیرند" بر مبنای ساختار درونی تعریف و چگونگی انتزاع "زمان" در اخلاق اسپینوزا

وهاب قربانی؛ محمد تقی طباطبائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.404663.1006959

چکیده

در این مقاله به بررسی سه مفهوم سرمدیت، دیرند و زمان در فلسفه‌ی اسپینوزا و به ویژه کتاب اخلاق پرداخته‌ایم. مفهوم سرمدیت را برخلاف بیشتر تفاسیر مشهور، چه در نسبت سلبی و چه در نسبت ایجابی با دیرند یا زمان، ... بیشتر در این مقاله به بررسی سه مفهوم سرمدیت، دیرند و زمان در فلسفه‌ی اسپینوزا و به ویژه کتاب اخلاق پرداخته‌ایم. مفهوم سرمدیت را برخلاف بیشتر تفاسیر مشهور، چه در نسبت سلبی و چه در نسبت ایجابی با دیرند یا زمان، نمی‌توان تبیین کرد. در این مقاله با رجوع به متون اسپینوزا، توضیح داده‌ایم که ذیل ضابطه‌ای که اسپینوزا برای تعریف قائل است، تعریف هر شئ مستلزم ذات و علت آن شئ است، و سرمدیت به عنوان وجودی که از تعریف ناشی می‌شود، ضروری است؛ چراکه هم علت و هم ذات ضرورتاً وجود شئ را ایجاب می‌کنند. سرمدیت نمی‌تواند با دیرند تبیین شود، چراکه وجود دیرندی بر خلاف وجود سرمدی، وجودی است که حدود آن به اموری بیرون از تعریف شئ وابسته است. دیرند پیوستگی وجود شئ است و هر شئ متناهی از جهت ذاتش دیرندی نامحدود را می‌طلبد؛ اما از آن جهت که علت شئ متناهی همواره شئ متناهی دیگری است، این دیرند قابل تعیّن بواسطه‌ی تعریف شئ نیست، و پیوسته توسط اشیاء متناهی دیگر در معرض تهدید است. با اینحال به دو نحو می‌توان دیرند را فهمید: از جهتی به عنوان پیوستگی نامحدود و مداوم وجود، و از جهت دیگر به نحو انتزاعی و به عنوان نوعی خاص از کمّیت. زمان چیزی نیست مگر دیرند، آنگاه که بواسطه‌ی تخیل و از منظر متناهی بدان نگریسته شده، و به عنوان نوعی کمّیت تعیّن یافته باشد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

موقعیت مشکوک گرایش‌های گزاره‌ای در فلسفۀ ذهن جدید (اتمیسم منطقی تا ماتریالیسم حذف‌گرا)

زهرا قزلباش

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.405149.1006961

چکیده

گرایش‌های گزاره‌ای (باور، میل) همواره یکی از چالش‌های جدی فلسفۀ ذهن جدید یوده‌اند و هنوز دربارۀ علمی که متکفّل بررسی آنها باشد اختلاف‌نظر عمیق هست. گرایش‌های گزاره‌ای (باور، میل) همواره یکی از چالش‌های ... بیشتر گرایش‌های گزاره‌ای (باور، میل) همواره یکی از چالش‌های جدی فلسفۀ ذهن جدید یوده‌اند و هنوز دربارۀ علمی که متکفّل بررسی آنها باشد اختلاف‌نظر عمیق هست. گرایش‌های گزاره‌ای (باور، میل) همواره یکی از چالش‌های جدی فلسفۀ ذهن جدید یوده‌اند و هنوز دربارۀ علمی که متکفّل بررسی آنها باشد اختلاف‌نظر عمیق هست. دلیلش آن است که آنها به عنوان حالت‌های بنیادین اندیشه و برخلاف کیفیات ذهنی یا کوالیا (درد، ادراک) به سختی تابع قوانین فیزیکی هستند، زیرا افزون بر نوعی قصدیّت به جهان، از ویژگی‌های خاصی همچون هنجارمندی، کلّ‌گرایی و برون‌گرایی که از مختصات عقلانیت است بهره‌مند می‌باشند. نخستین چالش جدی این گرایش‌ها در حوزۀ منطقی است که توسط راسل و بعداً کارنپ مطرح شد که نشان دادند این گرایش‌ها به دلیل خصلت‌های روان‌شناختی نمی‌توانند شرایط دو اصل مهم منطق ریاضی یعنی مصداقیّت و اتمی‌بودن را برآورده سازند، در عین حال تجربه‌گرایی آن دو هرگز این اجازه را نداد تا آنها به یک "قلمرو سوم" ارجاع شوند، که این خود موجب شد تا با ظهور طبیعت‌گرایی افراطی کواین، علوم عصب‌شناسی عهده‌دار آنها گردد و فیزیک‌باوری رایج نیز این شیفت را تماماً پذیرفته بود. اما شکافی در فیزیک‌باوری توسط دیویدسن رخ داد تا ظرفیت‌های جدیدی در رابطه با این گرایش‌ها ایجاد شود. دیویدسن گرایش‌های ذهنی را به مثابه امارات اندیشه بنیاد اساسی نظریۀ عقلانیت خود که حدوسطی بین علم‌گرایی افراطی و عقل‌گرایی تعدیل‌شدۀ سنّتی بود قرار داد تا ثابت کند حوزۀ اندیشه نسبت به فیزیک فرارویدادگی دارد و جهان را با مقولات عقلانی همچون گرایش و عمل بازنمایی می‌کند. ولی پیشرفت‌های سریع علمی

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

پاسخ به مسئلۀ شرّ بر اساس برخی نصوص اوستایی و روایاتی از حکمت اشراقی

سارا قزلباش

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.399063.1006930

چکیده

مسئلۀ شرّ به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ دین، بر این پیش‌فرض مبتنی است که اگر خداوند قادر و خیر مطلق وجود دارد، بایستی از وقوع شرّ جلوگیری می‎کرد و وجود شرّ در عالم، با وجود او تناقض منطقی دارد. ... بیشتر مسئلۀ شرّ به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ دین، بر این پیش‌فرض مبتنی است که اگر خداوند قادر و خیر مطلق وجود دارد، بایستی از وقوع شرّ جلوگیری می‎کرد و وجود شرّ در عالم، با وجود او تناقض منطقی دارد. حال اگر دیدگاهی ضمن پذیرش پیش‌فرض اولیه، بتواند پاسخی برای این تناقض ارائه دهد، مسئلۀ شرّ را حل کرده است. در این مقاله سعی می‌شود ضمن بررسی مبانی کلّی نظام هستی شناختی دین زرتشتی و فلسفۀ اشراقی سهروردی همچون عدمی بودن شرّ، امکان، نقص و معلولیت به عنوان منابع هستی شناختی شرّ و لزوم حرکت زمان‌مند موجودات عالم عنصری از نقص به کمال و از قوه به فعل در بستر زمان به عنوان کیفیت بروز شرور، بر مبنای این اصول کلّی، به پرسش‎های مسئلۀ شرّ پاسخ دهیم. مسئلۀ شرّ به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ دین، بر این پیش‌فرض مبتنی است که اگر خداوند قادر و خیر مطلق وجود دارد، بایستی از وقوع شرّ جلوگیری می‎کرد و وجود شرّ در عالم، با وجود او تناقض منطقی دارد. حال اگر دیدگاهی ضمن پذیرش پیش‌فرض اولیه، بتواند پاسخی برای این تناقض ارائه دهد، مسئلۀ شرّ را حل کرده است.مسئلۀ شرّ به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ دین، بر این پیش‌فرض مبتنی است که اگر خداوند قادر و خیر مطلق وجود دارد، بایستی از وقوع شرّ جلوگیری می‎کرد و وجود شرّ در عالم، با وجود او تناقض منطقی دارد.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

ناسیونالیسم ایرانی و مدرنیسم غربی در آغازین دهه‌های قرن اخیر

رضا ماحوزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.399010.1006926

چکیده

اگرچه برخی از مورخان و محقّقان حکایت آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های مدرن را به دورۀ ناصری و آشنایی فرنگ‌رفتگان با آن فلسفه‌ها و گفت‌وگوی محصلان و استادان مدارس ایرانی اعم از مدرسۀ دارالفنون و مدرسۀ ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

دیالکتیک کلّی و جزئی: شعر در نظر افلاطون و ارسطو

فاطمه مینائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.399070.1006931

چکیده

می‌دانیم که دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو دربارۀ مسئلۀ کلیّات متفاوت است. به‌بیان ساده، افلاطون کلیات را در ماورای جهان محسوس جا می‌داده و ارسطو آنها را در همین جهان می‌جسته‌است . یکی از مواضعی که این ... بیشتر می‌دانیم که دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو دربارۀ مسئلۀ کلیّات متفاوت است. به‌بیان ساده، افلاطون کلیات را در ماورای جهان محسوس جا می‌داده و ارسطو آنها را در همین جهان می‌جسته‌است . یکی از مواضعی که این تفاوت در آن نمایان می‌شود و فرق‌های جالب‌توجهی ایجاد می‌کند رویکرد این دو به شعر است. افلاطون از اختلافی دیرین میان فیلسوفان و شاعران سخن گفته و شاعر را از آرمان‌شهر خود تبعید کرده‌است. ارسطو شعر را آن‌قدر با فلسفه مرتبط دانسته ‌ا‌ست که در مدرسۀ فلسفه‌اش دربارۀ آن درس بدهد و نمونه‌های گوناگون آن را تحلیل کند. یکی از عواملی که میان این دو فیلسوف بزرگ این مقدار فرق را پدید آورده ‌است تفسیر این دو از نسبت شعر با کلیّت و جزئیّت است. این نکته‌ای است که در نوشتۀ حاضر بعضی ابعاد آن بررسی خواهد شد. برای این کار ابتدا نکات و ملاحظاتی کلّی دربارۀ تلقی دو فیلسوف یونانی از شعر مطرح می‌شود و سپس تأملاتی دربارۀ نسبت نظریۀ کلیات آنها با این تلقی.می‌دانیم که دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو دربارۀ مسئلۀ کلیّات متفاوت است. به‌بیان ساده، افلاطون کلیات را در ماورای جهان محسوس جا می‌داده و ارسطو آنها را در همین جهان می‌جسته‌است . یکی از مواضعی که این تفاوت در آن نمایان می‌شود و فرق‌های جالب‌توجهی ایجاد می‌کند رویکرد این دو به شعر است.

مشاهده مقاله

علمی -پژوهشی

فرانسیس بیکن: علم و قدرت

شهین اعوانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آذر 1404

https://doi.org/10.22059/jop.2025.396462.1006897

چکیده

قرن شانزدهم تا پایان نیمة اول قرن هفدهم میلادی نقطة عطفی در حیات دینی، فلسفی و علمی، به خصوص در انگلستان به‌شمار می‌رود و علاوه بر تغییر در ساختار قدرت کلیسا و شروع اصلاحات دینی، دگرگونی‌های وسیعی در ... بیشتر قرن شانزدهم تا پایان نیمة اول قرن هفدهم میلادی نقطة عطفی در حیات دینی، فلسفی و علمی، به خصوص در انگلستان به‌شمار می‌رود و علاوه بر تغییر در ساختار قدرت کلیسا و شروع اصلاحات دینی، دگرگونی‌های وسیعی در مفاهیم جاری در دین، فلسفه و علم به وقوع پیوسته است. در این انقلاب فکری و رنسانس فرهنگی دو فیلسوف بسیار تأثیرگذار بوده‌اند: دکارت و بیکن. تمرکز این مقاله بر اهمیت بیکن و دیدگاه او در علم و قدرت است. طول حیات بیکن (1626- 1561) در پایان دورة رنسانس و آغاز عصر جدید بوده است. او بنابر تغییرات صورت‌گرفته در کلیسا و نگرش مسیحی، بر جدایی الهیات از طبیعیات اصرار می‌ورزد و هرگونه شناخت علمی و عقلی خدا را نفی می‌کند. نقد بیکن بر الوهیت سبب شده تا برخی متفکّران، او را به الحاد متهم کنند. از نظر آنان، بیکن فلسفه را از مابعدالطبیعه؛ و الهیات را از حقایق عالیه، به طبیعت و ماده یعنی به امور دانیه تقلیل داده است. او فیلسوفی تجربه‌گراست و به ضرورت استوار بودنِ علم بر پایة مشاهده و تجربه باور دارد. اندیشة او متوجة عمل است و نتایج عملی را مطمئن‌ترین نشانة اعتبار فلسفه می‌داند. او هویّت اندیشة خود را در گذشته و متفکّران عهد باستان می‌جوید. او منتقد اکثر متفکّران یونان از پیش‌سقراطیان تا افلاطون و ارسطو می‌شود و به‌خصوص نقد جدی بر حکمای مدرسی به لحاظ روشی، افکار، و آرای آنها دارد. بعضی جهان را مدیون بیکن دانسته‌اند زیرا مبادی فکر او را عاقلانه و حیات‌بخش یافته‌اند.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	22
تعداد شماره‌ها	43
تعداد مقالات	386
تعداد نویسندگان	391
تعداد مشاهده مقاله	1,324,896
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	538,669
نسبت مشاهده بر مقاله	3432.37
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1395.52
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,018
تعداد مقالات رد شده	592
درصد عدم پذیرش	58
تعداد مقالات پذیرفته شده	203
درصد پذیرش	20
زمان پذیرش (روز)	190
تعداد پایگاه های نمایه شده	8
تعداد داوران	276

دوره 22 (1403)

دوره 21 (1402)

دوره 20 (1401)

دوره 19 (1400)

دوره 18 (1399)

دوره 17 (1398)

دوره 16 (1397)

دوره 15 (1396)

دوره 14 (1395)

دوره 13 (1394)

دوره 12 (1393)

دوره 11 (1392)

دوره 10 (1391)

دوره 9 (1390)

دوره 8 (1389)

دوره 7 (1388)

دوره 6 (1387)

دوره 5 (1386)

دوره 4 (1385)

دوره 3 (1384)

دوره 2 (1383)

دوره 1 (1381)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها