فلسفه

ایدئولوژی به‌مثابه علم ایده‌ها: مواجهه‌ای ریکوری با «دستوت دو تراسی و طرحی معرفت شناسانه برای علمی جدید»

حسین مصباحیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 خرداد 1401

چکیده

  این مقاله در صدد پرتو افکندن بر این پرسش است که «آیا مفهومی علمی از ایدئولوژی می‌تواند وجود داشته باشد؟» پرسش مذکور که عنوان مقاله‌ای از پل ریکور هم هست، در پی مواجهه‌ای پدیدار شناختی با ایدئولوژی ...  بیشتر این مقاله در صدد پرتو افکندن بر این پرسش است که «آیا مفهومی علمی از ایدئولوژی می‌تواند وجود داشته باشد؟» پرسش مذکور که عنوان مقاله‌ای از پل ریکور هم هست، در پی مواجهه‌ای پدیدار شناختی با ایدئولوژی و به تعلیق درآوردن تعاریف رایج آن صورت بندی شده است و وارسی آن به این خروجی منجر شده است که از طریق به کار بستن شعار دشوار و موردعلاقۀ پدیدارشناسی یعنی «بازگشت به خود چیزها» و ساخت گشایی از منطق واضع ایدئولوژی، دستوت دو تراسی، می‌توان امکان مفهوم پردازی ایدئولوژی، نه به عنوان یک علم بلکه به‌مثابه یک روش را فراهم ساخت. در مقاله بحث شده است که در صورت فراهم شدن چنین امکانی، گامی برای عبور از دوگانه تفسیر و تغییر یا پژوهش نظری و پژوهش کاربردی برداشته خواهد شد. مقاله پس از فراهم آوردن شرح و تحلیلی از دیدگاه‌های دستوت دو تراسی در باره عناصر ایدئولوژی، تقدم ایدئولوژی بر علوم دیگر و پروژه‌ی بیکنیِ او برای بازسازیِ فهم انسان و طبیعت، میراث او را در بخش ملاحظات پایانی، داوری کرده و به این نتیجه رسیده است که اگر ایدئولوژی نه به معنای «تحلیل ایده‌ها»، یا «وارسی خاستگاه ایده‌ها» به نحو کلی، بلکه به معنای «تحلیل ایده‌های سلطه یافته» فهم شود، می‌تواند در جهت عبور از دوگانه تفسیر و تغییر به کار گرفته شود. در قسمت مذکور ایدئولوژی دارای سه رکن اصلی دانسته شده است: الف) معاصر بودن در سنت فلسفی- علمی ‌شناخت؛ ب) نقد ایده‌های سلطه یافته و؛ ج) برآمدن بدیل‌های نسبی.

---

• مشاهده مقاله

بررسی انتقادی «ثبات تغیر» در ربط ثابت به متغیر

مهدی اسدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آبان 1401

چکیده

  از آن‌جا که صدرا در بحثی چون ربط ثابت به متغیر (و قدیم به حادث) به ثبات تغیر پای‌می‌فشرد، این مسألۀ مهم پیش‌می‌آید که تعبیر متناقض‌نمایی چون ثبات تغیر تا چه اندازه پذیرفتنی است؟ هدف اصلی این پژوهش بررسی ...  بیشتر از آن‌جا که صدرا در بحثی چون ربط ثابت به متغیر (و قدیم به حادث) به ثبات تغیر پای‌می‌فشرد، این مسألۀ مهم پیش‌می‌آید که تعبیر متناقض‌نمایی چون ثبات تغیر تا چه اندازه پذیرفتنی است؟ هدف اصلی این پژوهش بررسی انتقادی همین تقریر خاص صدرایی از «ثبات تغیر» در بحث ربط ثابت به متغیر و بحث‌های مشابه است. خواهیم دید شارحان صدرایی در برابر تعبیرهایی چون ثبات تغیر واکنش‌های متفاوتی نشان‌داده‌اند: برخی، هم‌چون علّامه طباطبایی، آن‌را پذیرفته‌اند و برخی، هم‌چون شهید مطهری و مصباح‌یزدی، نه. خلاصۀ نقدهای مطهری و مصباح‌یزدی این است که ثبات تغیر امری انتزاعی و ذهنی است نه خارجی، و به مفهوم مربوط است نه مصداق. ما در ادامه نقدهای مطهری و مصباح را به‌چالش خواهیم کشید: اگر در خارج نوعی ثبات – به‌عنوان نفس‌الامر – وجود نداشته باشد، ذهن ما نمی‌تواند مفهوم ثبات را در مورد آن تغیرهای خارجی به‌کار ببرد. به دیگر سخن، چون ثبات ذهنی بر یک ثبات خارجی دلالت می‌کند، پس در جهان خارج نوعی ثبات وجود دارد و بحث در نهایت پیرامون همان متعلّق خارجی است. در نقد خاص خود بر ثبات تغیّر نیز به ساختار منطقی مبحث متمرکز خواهیم شد و از این راه نشان خواهیم داد که ثبات تغیّر صدرایی نه صرفاً یک پارادوکس بلکه ظاهراً یک تناقض واقعی است. ولی اگر ثبات در تغیّر را، برخلاف فلسفۀ صدرایی، صرفاً به معنای دوام زمانی خارجی به‌شمار آوریم، از دل این تأکّد در تغیّر به‌صورت تناقض‌آمیزی ثابت مجرد بیرون نخواهد آمد.

---

• مشاهده مقاله

حکمت و عرفان اسلامی و مسألة پیشرفت تمدن و فرهنگ

شهرام پازوکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1401

چکیده

  مسألة رکود یا عدم پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی و علل آن از مسائل اصلی‌ای است که روشنفکران مسلمان به انحای مختلف آن را عنوان و شرح و بسط داده‌اند. به نظر اکثر آنان، مانع اصلی این امر حکمت و عرفان اسلامی است ...  بیشتر مسألة رکود یا عدم پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی و علل آن از مسائل اصلی‌ای است که روشنفکران مسلمان به انحای مختلف آن را عنوان و شرح و بسط داده‌اند. به نظر اکثر آنان، مانع اصلی این امر حکمت و عرفان اسلامی است که اجازه نداده کشورهای اسلامی همچون کشورهای موسوم به غربی پیشرفت کنند. آنچه در این گفتار مورد بررسی و سنجش قرار می‌گیرد ذکر عوامل مشهور از قبیل علمی، اجتماعی و سیاسی و جغرافیایی مؤثر که معمولاً در گسترش تمدن و فرهنگ مورد توجه است، نیست؛ بلکه تحقیق و بررسی این مسأله است که اصولاً مفاهیم پیشرفت (progress) و تمدن و فرهنگ از مفاهیم بی‌سابقه و مدرن است که مسبوق به مبادی فکری خاصی (مدرن) است که فقط ابتدا در اروپا پیدا شد و گسترش یافت و لذا سابقه‌ای در هیچ یک از تمدن و تفکر اقوام غیر اروپایی حتی قرون وسطای مسیحی ندارد. طرحی نو است که در تاریخ غربی عالم انداخته شده و اصولاً نه حکمت و عرفان اسلامی و مسیحی و نه چینی و هندی در بروز آن مانع و رادع نبوده‌اند و بلکه بر عکس، در دورة قبل از مدرن، منشأ آنچه در دوره مدرن فرهنگ و تمدن خوانده می‌شود، مثلاً در عالم اسلام، همین حکمت و عرفان آنان بوده‌است.

---

• مشاهده مقاله

نظریۀ فرایند معکوس و کاربرد آن در تبیین نحوۀ مشاهده و اطلاع از امور غیبی توسط ابن‌سینا و شیخ اشراق

سعید انواری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 آذر 1401

چکیده

  ابن‌سینا نحوۀ مشاهدۀ موجودات غیرمادی (عقلانی) را دارای فرایندی معکوس مشاهدۀ موجودات مادی دانسته است. پس از وی شیخ اشراق به کمک این فرایند، نحوۀ مشاهدۀ موجودات عالم مثال را نیز از همین طریق تبیین کرده ...  بیشتر ابن‌سینا نحوۀ مشاهدۀ موجودات غیرمادی (عقلانی) را دارای فرایندی معکوس مشاهدۀ موجودات مادی دانسته است. پس از وی شیخ اشراق به کمک این فرایند، نحوۀ مشاهدۀ موجودات عالم مثال را نیز از همین طریق تبیین کرده است. در این فرایند به جای آنکه حسگرهای پنجگانۀ بیرونی اطلاعاتی به حس مشترک ارسال کنند، این اطلاعات از نفس و یا مستقیماً از متخیله به حس مشترک منتقل می‌شوند. شرط لازم برای این اتفاق آن است که قوای ظاهری و باطنی مشغول نباشند و این فرصت وجود داشته باشد که ادراک نفسانی بر مغز و حس مشترک تاثیر گذاشته و از این طریق موجود مجرد برای فرد متمثّل گردد. این فرایند در مواردی نیازمند تعبیر یا تاویل است که در این مقاله شرایط و نحوۀ تبیین ایشان مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین این فرایند کاربردهای مختلفی در فلسفۀ اسلامی دارد و به کمک آن نحوۀ مشاهده و تمثل فرشتگان، اجنه و شیاطین و نیز نحوۀ الهام و نزول وحی و مشاهدۀ رؤیای صادقه و انجام سحر و جادو و اطلاع از علم غیب و نیز هذیان‌گویی برخی از بیماران تبیین شده است. همچنین می‌توان از این طریق مشاهدات و ادراکات حسی و شنیدن اصواتی را که شیخ اشراق در مراحل سلوک توصیف کرده است را تبیین نمود. در این مقاله فرایند معکوس و کاربردهای آن بیان شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و نشان داده شده است که شیخ اشراق در این بحث تحت تاثیر ابن‌سینا قرار دارد.

---

• مشاهده مقاله

واکاوی شهود مقولی در پژوهش‌های منطقی هوسرل

سیدمحمد تقی شاکری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آذر 1401

چکیده

  هوسرل در پژوهش ششم از پژوهش‌های منطقی «شهود مقولی» را مورد بحث قرار می‌دهد. در شهود مقولی با اضافه‌ای فوق بر ادراکات حسی سر و کار داریم که در مرحلة انتقال ادراک حسی به گزاره‌ای محمولی بدان افزوده ...  بیشتر هوسرل در پژوهش ششم از پژوهش‌های منطقی «شهود مقولی» را مورد بحث قرار می‌دهد. در شهود مقولی با اضافه‌ای فوق بر ادراکات حسی سر و کار داریم که در مرحلة انتقال ادراک حسی به گزاره‌ای محمولی بدان افزوده می‌شود. مسئلة مقالة حاضر تبیین جایگاه شهود مقولی و نسبت آن با ادراک از نظرگاه هوسرل در پژوهش‌های منطقی اوست. ضرورت و اهمیت این مسئله آن اندازه است که می‌توان آن را شالوده و سنگ‌بنای پدیدارشناسی و هر نظریة شناخت آینده دانست و حتی هایدگر آن را یکی از چهار موضوع اصلی پدیدارشناسی هوسرل برمی‌شمرد. روند بحث با توضیح تفاوت «ادراک»، «شهود»، «ابژه» و «پُرشدگی» آغاز می‌شود. سپس با استفاده از روش تحلیلی _ توصیفی رابطة شهود مقولی با عناصر مقولی تفکر، تقابل افعال بسیط و مقولی، مراحل افعال در شهود مقولی تألیفی، نقش مهم احساس در شهود مقولی و در کنار شهود مقولی تألیفیْ شهود ایدتیک بررسی خواهد شد. یکی از دستاوردهای این نوشتار شرح مراحل سه‌گانة شهودهای مقولی تألیفی است: ادراک بسیط ابتدایی از کل، ادراکات تقسیم‌کننده به اجزای فرعی، و التفات تألیفی مقولی بالفعل. نوآوری این نوشتار در این است که از نظر هوسرل ما همان‌طور که از ابژه‌های حسی شهود داریم، شهود عقلی و شهود مقولی نیز داریم.

---

• مشاهده مقاله

تقابل میان مفهوم کنشگر هانا آرنت و دازاین خودتنهاپنداشته شدۀ هایدگری بر اساس نقد آرنت از هایدگر در تبیین بحران تمامیت‌خواهی

المیرا ارشدی طهرانی؛ محمد شکری؛ علی مرادخانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 آذر 1401

چکیده

  هانا آرنت، متفکرسیاسی برجستۀ قرن بیستم، در آرائش دربارۀ ارتباط وثیق پراکسیس و غلبه ‌بر تمامیت‌خواهی که آن را محصول از خودبیگانگی ، انفعال و انزوای انسان مدرن می‌داند، مسیری متمایز از استادش مارتین ...  بیشتر هانا آرنت، متفکرسیاسی برجستۀ قرن بیستم، در آرائش دربارۀ ارتباط وثیق پراکسیس و غلبه ‌بر تمامیت‌خواهی که آن را محصول از خودبیگانگی ، انفعال و انزوای انسان مدرن می‌داند، مسیری متمایز از استادش مارتین هایدگر پیموده است. آرنت به شیوه‌ای پدیدارشناسانه به تحلیلی تاریخی دست می‌زند تا وضع بشر را از دوران پیشاسقراطی تا کنون، مورد بررسی قرار داده و نقش تقابلی نظر و عمل را در شکل گیری این وضعیت تبیین کند. پرواضح است که او در این مسیر، همانند هایدگر به نقد سنت متافیزیک غربی پرداخته باشد؛ اما آرنت برخلاف هایدگر که بر انکشافِ هستی دازاین به‌مثابۀ آشکارگی حقیقت تاکید می‌کند، از «وجود» به‌ «نمود» سوی‌گردانی کرده و انکشاف را در آشکارگی کیستی عمل‌ورز که از طریق دو‌ نمود عمل و گفتار در ساحت عمومی رخ می‌نماید، مورد بررسی قرار می‌دهد. آرای آرنت با تاکید بر لزوم حضور انسان‌ها و هم‌کنشی‌شان در سپهر متکثر همگانی به‌منظور برون‌رفت از بحران تمامیت‌خواهی، ازخودبیگانگی و غربت از کرۀ ارض، در تقابل با آن‌چه وی دازاین خود تنها انگاشته شدۀ هایدگری نامیده قرار گرفته و به بوتۀ نقد کشیده شده است. دازاینی که به عقیدۀ آرنت گرچه در-عالم-بودن است، اما غرق شدن در کثرت همبودهای خویش را عامل هرزه‌درایی و سقوط به زیستنی متوسط و بی‌اصالت می‌پندارد و از اینرو زیستنی خداگونه و مثالی را در تفرد خویش ارحج می‌داند.

---

• مشاهده مقاله

«متافیزیک شر»؛ نقد نظام آزادیِ شلینگ و تفسیر هستی‌شناختیِ هایدگر

احمد عبادی؛ الهام السادات کریمی دورکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 بهمن 1401

چکیده

  رسالۀ پژوهش‌های فلسفی در باب ذاتِ آزادی انسان (1809)، پژوهشی هستی‌شناختی دربارۀ آزادی به‌مثابۀ ذات بشر است که وجه مثبت و تعیین‌کنندۀ شر را در ذات آزادیِ انسان تصدیق می‌کند. شلینگ برای تثبیت کردن امکانِ ...  بیشتر رسالۀ پژوهش‌های فلسفی در باب ذاتِ آزادی انسان (1809)، پژوهشی هستی‌شناختی دربارۀ آزادی به‌مثابۀ ذات بشر است که وجه مثبت و تعیین‌کنندۀ شر را در ذات آزادیِ انسان تصدیق می‌کند. شلینگ برای تثبیت کردن امکانِ آزادی (شر) در تمامیت هستندگان، به‌عنوان یک کل، تمایز هستی‌شناختیِ «بیناد» و «وجود» را به میان می‌آورد. ‌هایدگر این تمایز را از ابداعات فلسفۀ شلینگ به‌شمار می‌آورد و در رسالۀ شلینگ در باب ذات آزادی انسان (1936)، آن را «شکاف هستی» می‌نامد. به نظر او، جایگاه آزادی در نظام شلینگ در بنیادی هستی‌شناختی تحقق می‌یابد و پرسش او از آزادی قابل تحویل به پرسش از هستی، به‌مثابۀ پرسش بنیادیِ فلسفه است. بر این اساس، هدف مهم مقالۀ حاضر، تحلیل تفسیرِ هایدگر از تمایز بنیاد و وجود به‌مثابۀ شرط هستی‌شناختیِ امکان شر در نظام آزادی شلینگ است. این پژوهش در جستجوی پاسخ به این دو پرسش است که چگونه این تمایز، راه را برای تبیین بنیاد هستی‌شناختیِ امکان شر می‌گشاید؟ و چرا برای شناخت این دو اصل، باید به بررسی روح انسانی و ذات آن به‌مثابۀ آزادی پرداخت؟ نشان خواهیم داد که چگونه در تفسیر هایدگر از خوانش شلینگ، وی علی‌رغم نزدیکیِ پذیرفته‌شده‌اش به این تمایز بنیادین، همچنان فلسفۀ ایدئالیستی، از جمله نظام فلسفی شلینگ را در برداشتنِ گام نهایی ورای ساختارهای بنیادینِ متافیزیک اراده و رهایی حقیقی از سنت متافیزیکی ناکام می‌شمارد.

---

• مشاهده مقاله

تبیین حکیم مصلح الدین لاری از حرکت‌شناسی ابن سینا مقدّمه، تصحیح و تحقیق رسالة فی بحث الحرکة

محمد جواد اسماعیلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 اسفند 1401

چکیده

  مصلح الدین لاری، فیلسوف و تاریخنگار قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی است که زندگی خود را در سه قلمرو صفوی در ایران، گورکانی در هندوستان، و عثمانی سپری کرد. این تجربه زیسته، رهاورد فرهنگی و اجتماعی به همراه ...  بیشتر مصلح الدین لاری، فیلسوف و تاریخنگار قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی است که زندگی خود را در سه قلمرو صفوی در ایران، گورکانی در هندوستان، و عثمانی سپری کرد. این تجربه زیسته، رهاورد فرهنگی و اجتماعی به همراه داشت که می‌توان پیامدهای آن را در آثار حکیم لاری دنبال کرد. یکی از نگارشهای مهم حکیم لاری اثری است با عنوان أنموذج العلوم که به صورت مستقل دو نسخه از آن در کتابخانه‌های ترکیه شناسایی شده است. افزون بر این، سه نسخه برگرفته از این اثر با عنوان رسالة فی بحث الحرکة در کتابخانه‌های ایران، آلمان و ترکیه نگهداری می‌شود. رهیافت انتقادی حکیم لاری در این اثر به گونه‌ای است که ارزش فلسفی این اثر در روزگار ما نیز از اهمیّت برخوردار است. ارسطو، فارابی، ابن سینا، سهروردی، قوشچی و دوانی در زمره اندیشمندانی هستند که لاری در نگارش خود به بحث و بررسی آراء آنها پرداخته است. لاری در این اثر خود را هماورد با دوانی قرار داده است و کوشیده است در پرتو انتقادها علیه دوانی، نگرش فلسفی خود را بیان کند. در این اثر، بحثهایی چون تعریف حرکت، حرکت به معنی توسّط و قطع، کمال، حیث التفاتی، آن سیّال، حرکت در کمّ و طبیعت جسم بررسی شده است.

---

• مشاهده مقاله

تحلیل و نقد تأثیر تشکیک وجود بر نظریه مجموع در اندیشه ملاصدرا

مریم عباسی کشکولی؛ عبدالعلی شکر

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 اسفند 1401

چکیده

  نظریه کل‌نگری برخلاف سایر نظریات، در فلسفه‌ی اسلامی و به ویژه حکمت متعالیه به نحو بایسته مورد توجه قرار نگرفته است. نظریات در باب چگونگی وجود کل یا مجموع به عنوان امری برگرفته از آحاد، در جهت تأیید یا ...  بیشتر نظریه کل‌نگری برخلاف سایر نظریات، در فلسفه‌ی اسلامی و به ویژه حکمت متعالیه به نحو بایسته مورد توجه قرار نگرفته است. نظریات در باب چگونگی وجود کل یا مجموع به عنوان امری برگرفته از آحاد، در جهت تأیید یا رد وجود حقیقی آن، به طور ضمنی در خلال برخی مسایل پیش آمده در حکمت متعالیه و به مقتضای آن‌ها، قابل قبول است. کاوش در این نظریات مرتبط، دو موضع متعارض از نظریه‌ی ملاصدرا درباره وجود «مجموع» به دست می-دهد: برخی عبارات آشکارا بیانگر نفی وجود «مجموع» و برخی دیگر به گونه ضمنی یا صریح بر وجود آن اذعان شده است. نوشتار حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی- انتقادی، پس از ملاحظه‌ی عبارات متعارض ملاصدرا در این خصوص، با التفات به مختصات اصل تشکیک وجود، دیدگاه او را نقد و نظریه کل نگری را امکان سنجی نماید. حاصل پژوهش بیانگر این است که اعتقاد به وجود مجموع از لوازم بیّن اصل تشکیک وجود می‌باشد. کثرت طولی و عرضی که با عنایت به سه مؤلفه اساسی اصل تشکیک وجود؛ یعنی وحدت، کثرت و عینیت آن دو قابل تبیین است، وجود حقیقی «مجموع» را امری مسلم و نفی آن و انحصار وجود مجموع در وجود آحادش با مختصات تشکیک وجود، ناسازگار نشان می‌دهد.

---

• مشاهده مقاله

ردپای برگسون در تفسیر هایدگر از زمان

حسین ملکوتی؛ بیژن عبدالکریمی؛ علی مرادخانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 فروردین 1402

چکیده

  در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشاره‌ی هایدگر به نام ...  بیشتر در ابتدای کتاب وجود زمان نام برگسون در کنار نام ارسطو آمده است، جایی که هایدگر سعی دارد مفهوم حیث زمانی را از زمان سنتی مورد استفاده در فلسفه تمایز دهد. حال سؤال اینجاست که پس از اشاره‌ی هایدگر به نام ارسطو، چرا نام برگسون به میان می‌آید؟ اگر منظور آخرین فیلسوف است چرا هوسرل را نام نمی‌برد که استاد خود هایدگر بود و سخنرانی‌اش با عنوان زمان-آگاهی قرار بود تحت نظارت هایدگر به چاپ برسد؟ چرا نامی از هگل به میان نمی‌آید که تفسیرش از زمان در فصل ماقبل آخر وجود و زمان، موضوع بحث هایدگر قرار می‌گیرد؟ چرا نامی از دیلتای نیست که موضوعات تفکرش در زمینه‌ی زمان قبل از نوشتن کتاب وجود و زمان موردتوجه هایدگر بود؟ البته هایدگر در انتهای بخش دوم وجود و زمان و در قالب یک پانوشت بار دیگر به نام برگسون اشاره و ادعا می‌کند که تنها قصدش، تمایز قائل شدن میان نظر خودش در باب «زمان» با برگسون است، هرچند اخیراً توسط علاقه‌ی روزافزون به مکتب برگسونی و تأثیر او بر فلسفه‌ی قرن بیستم به دلیل تأثیر او بر ژیل دلوز تحقیقات پژوهشگران نشان از وامداری هایدگر از فلسفه‌ی برگسون دارد. دامنه‌ی این تحقیقات گرچه به مسئله‌ی تأثیر برگسون بر پدیدارشناسی و هایدگر هم کشیده شده اما برخی پرسش‌ها هنوز بی‌پاسخ هستند که این مقاله سعی در پاسخ به آنها را دارد.

---

• مشاهده مقاله

دیدگاه ملاصدرا پیرامون رئیس حکومت و ویژگیهای او، بر پایه کتاب مبدأ و معاد

محمد ملائی ایولی؛ علی اصغر زکوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 فروردین 1402

چکیده

  تشکیل حکومت به منظور دستیابی بشر به اهداف فردی و اجتماعی خود یک ضرورت عقلانی است. اما بحث درباره حق حاکمیت و ویژگیهای حاکم همواره از جمله مباحث چالش برانگیز بوده است. هدف از این نوشتار واکاوی آراء ملاصدرا، ...  بیشتر تشکیل حکومت به منظور دستیابی بشر به اهداف فردی و اجتماعی خود یک ضرورت عقلانی است. اما بحث درباره حق حاکمیت و ویژگیهای حاکم همواره از جمله مباحث چالش برانگیز بوده است. هدف از این نوشتار واکاوی آراء ملاصدرا، در زمینه رئیس حکومت و خصوصیات او است. پرسش اصلی این است که: از منظر ملاصدرا حق حاکمیت بر جامعه اسلامی برای چه کسی ثابت است و چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟ این مطالعه از نوع پژوهش تحلیل محتواست که با مراجعه بر منابع مکتوب آن حکیم متاله و مبانی فلسفی وی، با تکیه بر کتاب مبدا و معاد انجام می گیرد. با جمع آوری داده ها و با عنایت به برخی مبانی فکری ملاصدرا معلوم شد که از نظر ملاصدرا اولاً وجود رئیس حکومت برای اداره جامعه و سوق دادن افراد به سعادت و کمال حقیقی بشر یک ضرورت است و ثانیاً از آنجا که حق حاکمیت بالذات از آن خداوند است تنها فردی حق حاکمیت بر مردم را دارد که مأذون و منصوب از جانب او باشد. چنین فردی بر پایه قاعده امکان اشرف به ترتیب یا نبی خداست که با تکیه بر دانش لدنی خود، سعادت حقیقی و راه رسیدن به آن را بدرستی می-شناسد یا امام ماذون و منصوب از طرف او. وی سپس برخی از ویژگیهای حاکم را بر می شمارد.

---

• مشاهده مقاله

صورت بندی اخلاق و تربیت خانواده در فلسفه منسیوس(Mencius )

علی آقاجانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 فروردین 1402

چکیده

  چین باستان سرزمین فلسفه و حکمت عملی است که محور عمده آن خانواده به مثابه دولت کوچک است و محملی از نظریه های مختلف اخلاقی درباره خانواده و اتصالش به ساحت اجتماع است. منسیوس به پیوستگی فرد، خانواده و حکومت ...  بیشتر چین باستان سرزمین فلسفه و حکمت عملی است که محور عمده آن خانواده به مثابه دولت کوچک است و محملی از نظریه های مختلف اخلاقی درباره خانواده و اتصالش به ساحت اجتماع است. منسیوس به پیوستگی فرد، خانواده و حکومت معتقد است و رابطه ای خطی میان آن ها می بیند. مقاله بر پایه چارچوب نظری پارادایم در پاسخ بدین پرسش که بنیادها و رویکردهای اخلاق و تربیت خانواده در فلسفه چین باستان و به طور خاص منسیوس چیست این فرضیه را پیش می کشد که منسیوس در دستگاه فکری کنفوسیوسی به طرح پارادایم خود پرداخته و در پرتو آن رویکردی معنوی تر در تحلیل اخلاق و تربیت در خانواده و طرح قواعد اخلاقی، شبکه نظام اخلاقی و فضیلت های نظام خانواده داشته است. وی در هستی شناسی رویکرد متافیزیکی بیشتر و شفاف تر و در انسان شناسی تاکید بسیاری بر نیک سرشتی انسان دارد که در مباحث تربیتی و اخلاقی بسیار موثر است. مفاهیم و قواعد اصلی نظام اخلاقی و تربیت خانوادگی منسیوس که به بر چند پایه استوار است. اعتدال در رفتار که مانع از افراط و تفریط است(لی)، پرهیزگاری(یی)، انسان دوستی و انسانیت(جن)، قاعده طلایی کمال خود و کمال دیگران یا آنچه خود می پسندی برای دیگران هم بپسند و تکلیف گرایی و گذار از سود شخصی. از دیدگاه وی روابط میان زن و شوهر آغاز تمامی روابط انسانی است و سهم عمده ای در آرامش اجتماع دارد. الفت میان زن و شوهر، رفتار مهربانانه با کودکان و تقسیم کار و... اضلاع مهم خانواده است.

---

• مشاهده مقاله

برهان زیبایی از منظر‌ سی. اس. لوئیس

مریم سیف؛ فرح رامین

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 فروردین 1402

چکیده

  هر چند مباحث مدوّن و مکتوب راجع به زیبایی در آثار افلاطون، ارسطو، فیثاغوریان و دیگر فیلسوفان به شکل قابل توجه‌‌ای یافت می‌شود. اما این مباحث تقریباً از سده هجدهم به این سو، به صورت یک قلمرو معرفتی مطرح ...  بیشتر هر چند مباحث مدوّن و مکتوب راجع به زیبایی در آثار افلاطون، ارسطو، فیثاغوریان و دیگر فیلسوفان به شکل قابل توجه‌‌ای یافت می‌شود. اما این مباحث تقریباً از سده هجدهم به این سو، به صورت یک قلمرو معرفتی مطرح شد. در میان فلاسفه و متفکران غرب، زیبایی و حقیقت آن به نحوی مطرح شده است که یکی از براهین اثبات وجود خدا به این عنوان نام‌ گرفته است. ماهیت برهان زیبایی و چگونگی اثبات وجود خداوند از طریق زیبایی‌های جهان مسئله‌ای است که لوئیس به آن پرداخته و این پژوهش سعی به بررسی و تحلیل نظرات وی دارد. بر این اساس نگارنده با طرح پرسش‌های ‌فرعی‌تر و با روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد، تا ابعاد این مسأله را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: این استدلال با دو طریق معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی سعی بر اثبات وجود خداوند دارد. این شیوه‌ها به توانایی ما در شناخت زیبایی یا بر وجود فی‌نفسه زیبایی متمرکزاند. دیدگاه سی اس لوئیس در باب زیبایی، از غنا و برجستگی خاصی برخوردار است و روشن گردیده که ایشان اشتیاق به زیبایی را میلی طبیعی می‌داند که نیاز به متعلَّقی دارد و از طریق ارتباط بین زیبایی طبیعت و وجود خداوند، به عنوان خالقِ جهان به اثبات برهان می‌پردازد. اگر چه اشکال‌هایی چون ردِ میل بودنِ اشتیاق و وجود موارد نقض برای ارضاء امیال انسان بر این برهان وارد شده است. ولی این برهان به عنوان ابتکاری نو در قرن معاصر همچنان مرکز توجه است.

---

• مشاهده مقاله

ملاحظاتی درباره صورت در نظریۀ ماده - صورت‌گرایی ابن‌سینا و کیت فاین

حمیده مختاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 فروردین 1402

چکیده

  ماده-صورت‌گرایی» یک استراتژی قابل قبول در برابر تقلیل هستی‌شناختی یک کل مرکب به اجزاء مادی است. برخی تببین ماهیت اشیاء مادی در چارچوب ماده-صورت‌گرایی را نسبت به تبیین دوگانه‌انگاری جوهری و ماتریالیستی ...  بیشتر ماده-صورت‌گرایی» یک استراتژی قابل قبول در برابر تقلیل هستی‌شناختی یک کل مرکب به اجزاء مادی است. برخی تببین ماهیت اشیاء مادی در چارچوب ماده-صورت‌گرایی را نسبت به تبیین دوگانه‌انگاری جوهری و ماتریالیستی از اجسام، برتر می‌دانند. نظریۀ ماده-صورت‌گرایی که با ارسطو آغاز شد، مدعی است که ساختار جسم از ترکیب ماده و صورت، حاصل می‌آید. این نظریه در متافیزیک برخی فیلسوفان ادامه یافت، از آن جمله ابن‌سینا و برخی فیلسوفان متافیزیک تحلیلی معاصر به طور خاص کیت فاین. علی الاصول بخش پررنگی از فهم این نظریه متکی است برفهم مباحث مرتبط با صورت که به طور ویژه در این مقاله متمرکز بر آن هستیم. پس از یک سو، نظریه ابن‌سینا و در سوی دیگر نظر تحلیلی معاصر فاین را داریم که هر دو معتقد به ماده-صورت‌گرایی ارسطویی هستند. بر این اساس محور اصلی مقاله آن است که دریابیم، ابن‌سینا به مباحث و مسائل مطرح شده در نظریۀ ارسطوئی ماده-صورت‌گرایی معاصر، چه پاسخی دارد؟ به دیگر سخن، تلاش کردیم به این پرسش پاسخ دهیم، آیا می‌توان دغدغه‌های متافیزیک تحلیلی در نظریۀ ماده-صورت‌گرایی را در نظریه ابن‌سینا هم جستجو کرد؟ این تلاش متمرکز بر مسئله صورت و به طور خاص پاسخ به چند موضوع دربارۀ آن است؛ 1. ماهیت صورت، 2. اثبات صورت، 3. بررسی امکان ارائه تصویر سلسله مراتبی از ساختار متافیزیکی اشیاء.

---

• مشاهده مقاله

چیستی «عقل فعال» در نظریۀ عقل نزد ابن‌باجه

حسن عباسی حسین ابادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 اردیبهشت 1402

چکیده

  «عقل فعال» در فلسفۀ ابن باجه در معرفت‌شناسی، اخلاق و سعادت انسان اهمیت دارد. ازاینرو مبحث «عقل فعال» از جهات مختلف مورد بحث است. «حقیقت عقل فعال» در جایگاه معرفتی و وجودی، صرف‌ نظر از ...  بیشتر «عقل فعال» در فلسفۀ ابن باجه در معرفت‌شناسی، اخلاق و سعادت انسان اهمیت دارد. ازاینرو مبحث «عقل فعال» از جهات مختلف مورد بحث است. «حقیقت عقل فعال» در جایگاه معرفتی و وجودی، صرف‌ نظر از اهمیت آن برای غایت و سعادت انسان، مسئلۀ حاضر در این نوشتار است. پرسش این است عقل فعال چه جایگاهی وجودی و معرفتی در نظریۀ عقل ابن‌باجه دارد آیا در فرد انسانی و مربوط به نفس است یا در عالم بالا و امری جدای از انسان است؟ واحد است یا متکثر؟ ابن‌باجه جایگاه معرفتی افاضه‌ کنندۀ علم و صور به عقول انسان و صور خیالی به حیوان برای عقل فعال قائل است و از حیث جایگاه وجودی عقل فعال نیز سخن او مشتت است و دربارۀ واحد یا کثیر بودن عقل در مراتب مختلف عقل، بنابر معقولات آن عقل و نسبتی که با هیولا دارد سخن می‌ گوید و عقل مستفاد و عقل فعال را از هرجهت واحد می‌داند. براین اساس برای بررسی این مسئله و پاسخ به پرسش‌ های مطرح شده ابتدا نفس ناطقه را تبیین می‌ کنیم سپس به مراتب عقل و چیستی عقل فعال در ابن‌باجه پرداخته و درآخر هم به تحلیل و بررسی مطالب گفته‌ شده می‌ پردازیم. مقاله با روش توصیفی- تحلیلی نگارش شده است.

---

• مشاهده مقاله

ریشه یابی نظریۀ تجرد خیال سهروردی در آثار ابن سینا

علی اصغر جعفری ولنی؛ دنیا اسدی فخر نژاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اردیبهشت 1402

چکیده

  ابن‌سینا، تمامی قوای مربوط به نفس، غیر از قـوة عـاقله را مادی می‌انگارند. لذا طبق مبنای ابن‌سینا، خیال علاوه بر اینکه خود دارای ماهیتی مادی است، منطبع در محل مادی نیز می‌باشد. قوه خیال براساس عملکرد ...  بیشتر ابن‌سینا، تمامی قوای مربوط به نفس، غیر از قـوة عـاقله را مادی می‌انگارند. لذا طبق مبنای ابن‌سینا، خیال علاوه بر اینکه خود دارای ماهیتی مادی است، منطبع در محل مادی نیز می‌باشد. قوه خیال براساس عملکرد «ترکیب و تفصیل»، صورتها و معانی لازم را برای عقل در جهت تحقق ادراک عقلی مهیا می‌سازد. در مقابل، شیخ اشراق با انکار قوه خیال و متخیله به معنای مورد نظر ابن‌سینا، صورتهای خیالی را صور معلق دانسته که در محل و مکان منطبع نیستند؛ و اگرچه این صورتها بعضاً در مظاهری ظهور می‌یابند، اما این مظاهر نباید محل و مکان آن صور پنداشته شود. یعنی سهروردی ادراک خیالی را مانند همه ادراکات به علم حضوری نفس تحویل می‌کند. درواقع سهروردى با وجود تبعیت از ابن‌سینا در جسمانی بودن خیال، صورتهای خیالى را مجرد، باقى و موجود در مثـال اکبـر (خیال منفصل) مى‌داند. هرچند قوه متخیلـه را مادى قلمداد می‌کند و میان مـدرک و مدرک قائل به سنخیت نبوده و معتقد است که نفس به مشاهده صورتهای خیالى در مثال می‌پردازد. ازاینرو به نظر می‌رسد سهروردی، گرچه دیدگاهی همسو با نظر ابن‌سینا پیدا کرده، اما در عین حال از چند جهت دیگر در بحث خیال از ابن‌سینا فاصله گرفته است. نگارنده در فرایند پژوهش به این نتیجه رسیده است که ملاحظات انتقادی سهروردی در این بحث، ریشه در سخنان ابن‌سینا دارد؛ چراکه خود شیخ، هر چند نه به نحو تفصیلی و سازمان‌یافته، بلکه به نحو اجمالی، در برخی آثار خویش به آنها توجه داشته است.

---

• مشاهده مقاله

سمانتیک غیرتابع‌ارزشی حاج‌حسینی

اسدالله فلاحی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 خرداد 1402

چکیده

  مرتضی حاج‌حسینی در ویراست دوم کتاب خویش «طرحی نو از اصول و مبانی منطق» دو نظام تابع‌ارزشی و غیر تابع‌ارزشی معرفی کرده است که دستگاه استنتاج‌طبیعی آن دو و سمانتیک نظام تابع‌ارزشی را در مقاله‌های ...  بیشتر مرتضی حاج‌حسینی در ویراست دوم کتاب خویش «طرحی نو از اصول و مبانی منطق» دو نظام تابع‌ارزشی و غیر تابع‌ارزشی معرفی کرده است که دستگاه استنتاج‌طبیعی آن دو و سمانتیک نظام تابع‌ارزشی را در مقاله‌های دیگری بررسی کرده‌ام. در این مقاله به سمانتیک نظام غیرتابع‌ارزشی خواهم پرداخت و فراقضایای صحت و تمامیت را که او اثبات کرده است مورد واکاوی قرار خواهم داد. نشان می‌دهم که 1. این سمانتیک مبتنی بر یک نظریة مجموعه‌های جدید است که تا کنون تدوین نشده است. 2. تعریف مدل در این کتاب مربوط است به «مدل کامل» در حالی که مدل‌های معرفی شده همگی «مدل ناقص» هستند. 3. شرایط صدق فرمول‌های غیرتابع‌ارزشی یادآور شرایط صدق فرمول‌های مشابه در منطق استلزام اکید سی. آی. لوئیس اما در سمانتیک موجهاتی لایب‌نیتزی است. 4. این سمانتیک با نظریة برهان کتاب هماهنگ نیست. 5. از این رو، قضایای صحت و تمامیت در واقع نادرست هستند و مثال‌های نقض دارند. 6. ادات ناقض در این سمانتیک تابع‌ارزشی شمرده شده است در حالی که باید غیرتابع‌ارزشی باشد. 7. تعداد روابط در این سمانتیک متناهی (دقیقا پنج) معرفی شده است در حالی که این تعداد بی‌نهایت (ناشمارا) است. 8. به همین دلیل منطق غیرتابع‌ارزشی باید تصمیم‌ناپذیر باشد، در حالی که در نظام تابع‌ارزشی تصمیم‌پذیر اعلام شده است.

---

• مشاهده مقاله

بررسیِ تأثیر دستاوردهای فلسفی حکمتِ متعالیه در اجتهاد شیعی: مطالعه‌ی موردیِ مسئله‌ی«وحدتِ وجود»

محمدحسین مطهری فریمانی؛ علی اردشیر لاریجانی؛ سید مصطفی محقق داماد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 خرداد 1402

چکیده

  مسئله‌ی اساسیِ این پژوهش بررسیِ تأثیر یا عدمِ تأثیرِ تحقیقات فلسفی در صدورِ احکامِ فقهی و هدف از آن، اثباتِ این تأثیر با مطالعه‌ی موردیِ مسئله‌ی «وحدتِ وجود» در حکمت متعالیه است. برخی فُقها در ...  بیشتر مسئله‌ی اساسیِ این پژوهش بررسیِ تأثیر یا عدمِ تأثیرِ تحقیقات فلسفی در صدورِ احکامِ فقهی و هدف از آن، اثباتِ این تأثیر با مطالعه‌ی موردیِ مسئله‌ی «وحدتِ وجود» در حکمت متعالیه است. برخی فُقها در احکامِ مربوط به «کافر» و همچنین در احکام کتب «ضِلال»؛ به مسئله‌ی وحدتِ وجود و قائلینِ به آن پرداخته‌اند و در بابِ مشروعیّت یا عدمِ مشروعیّتِ چنین دیدگاهی به داوری نشسته‌‍اند و به‌تبعِ آن احکامی را در بابِ قائلینِ آن، صادر کرده‌اند. در این مقاله به روشِ توصیفی-تحلیلی آشکار می‌شود اجتهاد فقها در این باب، تابعی از نحوه مواجهه و مفاهمه فقهای صاحب رأی با آرای فلسفی است. بر این اساس، پس از ذکر نمونه‌هایی از داوری فقهای چند سده اخیر و ایضاح پیش‌فرض‌های فلسفی یا عرفانی نهفته در آن، نسبت تقریر صدرالمتألهین از مسئله‌ی وحدتِ وجود با دیگر تقریرها روشن و ثمره پذیرش یا عدم پذیرش آن در داوری فقها معین شده است. در این مقاله آشکار می‌گردد اولاً تقریرِ صدرالمتالهین از وحدت وجود از تقریر عرفانی آن متمایز است و ثانیاً پذیرش این تقریر می‌تواند دوگانگی و غیریت میان توحید فقها و عرفا را رفع نموده؛ و با معاضدت تحقیقات فلسفی حکمت متعالیه، اجتهاد فقها از انتساب بلاوجه صفت کفر و ضلال منزه گردد.

---

• مشاهده مقاله

تحلیلی هرمنوتیکی بر فلسفه ورزی منسیوس(Mencius) درباره سیاست

علی آقاجانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1402

چکیده

  منسیوس(Mencius) از مهم ترین فیلسوفان چیره دست در پارادایم چینی و سنت کنفوسیوسی است که مقاله در پی تحلیل فلسفه ورزی او درباره سیاست بر پایه روش هرمنوتیک اسکینر است. او هم شارح کنفوسیوس و هم نظریه پرداز و فیلسوفی ...  بیشتر منسیوس(Mencius) از مهم ترین فیلسوفان چیره دست در پارادایم چینی و سنت کنفوسیوسی است که مقاله در پی تحلیل فلسفه ورزی او درباره سیاست بر پایه روش هرمنوتیک اسکینر است. او هم شارح کنفوسیوس و هم نظریه پرداز و فیلسوفی مستقل در ساحات جامعه است. بر این اساس در پاسخ به پرسش از چیستی فلسفه ورزی سیاسی منسیوس، فرضیه مقاله چهار فرایند هرمنوتیکی را در نظر می گیرد و با لحاظ تاثیر زمینه های ذهنی از سویی وزمینه های عینی از سوی دیگر، هنجارهای مرسوم زمانه منسیوس اعم از هنجارهای موافق و مخالف را مورد توجه قرار می دهد. هنجارهای موافق در مکتب کنفوسیوس است و هنجارهای مرسوم مخالف در فلسفه سیاسی تائوئیستی، موهیستی و قانون گرا متبلور است. سپس مقاله تصرفات منسیوس را در آن هنجارها تصور و تحلیل نموده و از رهگذر آن چیستی فلسفه ورزی سیاسی منسیوس را رصد و بیان می نماید. بر اساس این فرایند، تصرفات اثباتی و انکاری او در هنجارهای مرسوم را می توان در قول به مشروعیت دوپایه آسمان-زمین، حق انقلاب، همجوشی اخلاق و سیاست، مدینه فاضله مبتنی بر حکومت حکیم-شهریار و ملت آموزش دیده فضیلت مند واجد سعادت و پیشرفت دنیوی و معنوی، شایسته سالاری، عدالت سیاسی و اجتماعی و صلح است دریافت.

---

• مشاهده مقاله

تقسیم‌بندی معقولات از دیدگاه ابن‌سینا

جواد صوفی؛ مهدی عظیمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 شهریور 1402

چکیده

  پس‌ازاینکه تقسیم‌بندی معقولات به معقولات اولی، معقولات ثانیه‌ی فلسفی و ثانیه‌ی منطقی، از سوی میرداماد ارائه شد و از سوی ملاصدرا مورد تأیید و تحکیم قرار گرفت، دیدگاه نهایی در تقسیم‌بندی معقولات تا ...  بیشتر پس‌ازاینکه تقسیم‌بندی معقولات به معقولات اولی، معقولات ثانیه‌ی فلسفی و ثانیه‌ی منطقی، از سوی میرداماد ارائه شد و از سوی ملاصدرا مورد تأیید و تحکیم قرار گرفت، دیدگاه نهایی در تقسیم‌بندی معقولات تا امروز قلمداد شده است اما در مورد فیلسوفان پیش از میرداماد همچون ابن‌سینا اختلاف‌نظر وجود دارد. گروهی بر آن‌اند که ابن‌سینا قائل به تقسیم‌بندی سه‌گانه‌ی معقولات است به این صورت که معقول ثانی نزد او مساوی با معقولات ثانیه‌ی منطقی است اما معقولات ثانیه‌ی فلسفی را بااینکه می‌شناخته اصطلاح جداگانه‌ای برای آن‌ها قرار نداده است. در مقابل، دیدگاهی دیگر می‌گوید که ابن‌سینا قائل به تقسیم‌بندی دوگانه است و به نظر او، معقولات اول تنها مفاهیم ماهوی نیستند بلکه مفاهیم فلسفی را نیز از معقولات اول می‌داند و معقولات ثانیه ازنظر او همان معقولات ثانیه‌ی منطقی است.این پژوهش بر آن است که ابن‌سینا قائل به تقسیم‌بندی دوگانه‌ی معقولات است نه تقسیم‌بندی سه‌گانه که گروهی گمان کرده‌اند اما نه تقسیم دوگانه‌ای که در دیدگاه دوم گمان شده است بلکه به این صورت که او در یک تقسیم ابتدایی، معقولات را به دو قسم اولی و ثانیه تقسیم می‌کند سپس برخی از معقولات ثانیه از جهت امری که عارض آن‌ها می‌شود یعنی از جهت ایصال به مطلوب در منطق بحث می‌شوند وگرنه به نظر وی بحث از اثبات و نحوه‌ی وجود آن‌ها در فلسفه اولی است ازاین‌رو بالذات معقول ثانی فلسفی(در اصطلاح مشهور) هستند و بالعرض، معقول ثانی منطقی بنابراین نه‌تنها معقول ثانی ازنظر ابن‌سینا مساوی با معقولات ثانیه‌ی منطقی نیست بلکه اعم از آن‌هاست و مفاهیم فلسفی.

---

• مشاهده مقاله

جایگاه واهمه در عمل از منظر ابن سینا

سعید حسن زاده؛ محمد سعیدی مهر؛ رضا اکبری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 آبان 1402

چکیده

  از منظر ابن سینا، قوه واهمه یکی از مهم ترین مبادی عمل است. این قوه مبدأ ادراکی عمل است. ادراک پیشین عمل، به کارگیری متصرفه برای تصور عمل، تحریک شوق شهوی و غضبی از طریق ادراک جزئی و تصوری نفع و ضرر، یاری ...  بیشتر از منظر ابن سینا، قوه واهمه یکی از مهم ترین مبادی عمل است. این قوه مبدأ ادراکی عمل است. ادراک پیشین عمل، به کارگیری متصرفه برای تصور عمل، تحریک شوق شهوی و غضبی از طریق ادراک جزئی و تصوری نفع و ضرر، یاری رسانی به عقل عملی، پدید آوردن برخی از کیفیات نفسانی مانند ترس یا آرزو و تولید گزاره های کاذب از جمله کارکردهای این قوه است. این قوه برای کارکرد خود به همراهی سایر قوای ادراکی نیازمند است. واهمه انسان به دلیل همراهی با عقل، به کارکرد دیگری مانند اذعانات جزمی و ساخت برخی از گزاره های کلی دست یافته است. تشابه، تجربه، نیاز قوا و الهامات رحمانی الهی از جمله راه هایی است که از آن طریق، واهمه بدون کمک عقل به ادراکات خود دست می یابد. واهمه در اکثر موارد، بدون تصدیق و بلکه با ادراک تصوری نفع و ضرر را ادراک می کند. تصریحات ابن سینا درباره گزاره های مخیله و انفعال نفس از تخیلات بدون تصدیق این مدعا را اثبات می کند. علی رغم ابعاد مختلف اندیشه ابن سینا درباره وهم و جایگاه آن در عمل، اندیشه او دارای تعارضات و ابهاماتی می باشد مانند استناد ادراک کلی به وهم در برخی موارد و عدم امکان تبیین بعضی کارکردهای وهم بدون ادراک کلیات

---

• مشاهده مقاله

[به عنوان یادداشت] نقد، ویرایش، و معرفت‌شناسی گواهی

سید محسن اسلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 آذر 1402

چکیده

  رابطة مؤلف با تألیف از جهات مختلف حائز اهمیت است. بخشی از اخلاق پژوهش و نگارش که شامل بررسی انتحال یا سایه‌نویسی می‌شود ناظر به همین موضوع است. استدلال می‌کنم که همسو با این ایده، ویرایش نیز ممکن است ...  بیشتر رابطة مؤلف با تألیف از جهات مختلف حائز اهمیت است. بخشی از اخلاق پژوهش و نگارش که شامل بررسی انتحال یا سایه‌نویسی می‌شود ناظر به همین موضوع است. استدلال می‌کنم که همسو با این ایده، ویرایش نیز ممکن است رابطة مؤلف با تألیف را مخدوش کند و خواننده را در موقعیت معرفتی نامناسبی قرار دهد. برای این کار، از بحث‌های معرفت‌شناسان دربارة گواهی کمک می‌گیرم. دربارة اعتماد به گواهی دیگران دست‌کم دو دیدگاه عمده داریم: اینکه باید دلایل یا شواهدی ایجابی له اعتماد بیابیم، یا اینکه کافی است دلایل سلبی علیه اعتماد در کار نباشد. خواهیم دید که فارغ از اینکه کدام دیدگاه درباره گواهی درست باشد، برای اعتماد به نقد کتاب‌ها (و نوشته‌های انتقادی از این دست) مستلزم جستجوی دلایل له و علیه اعتماد به منتقد هستیم. مادامی که ویرایش این دلایل را حذف کند، به لحاظ معرفتی موقعیت ما را تضعیف می‌کند و نمی‌توانیم در قبال اعتماد به منتقد موضع مناسبی اتخاذ کنیم. نهایتاً به یک اشکال می‌پردازم. شاید گفته شود همین نگرانی دربارة هر متنی صدق می‌کند و بنابراین ویرایش اصولاً بد است – که یک تالی فاسد به نظر می‌رسد. توضیح می‌دهم که لزوماً چنین نیست و نوشته‌های انتقادی کوتاه ویژگی‌های متمایزی دارند، گرچه مسائل مربوط به گواهی می‌تواند زمینه‌ساز تأملات بیشتر دربارة اصل ویرایش باشد.

---

• مشاهده مقاله

کارکرد اخلاقی هنر در کارزار صنعت‌فرهنگ

علیرضا آرام؛ بهاره گراوندی

دوره 20، شماره 2 ، بهمن 1401، ، صفحه 1-15

چکیده

  ایده‌پردازانِ دیالکتیک روشنگری با وضع اصطلاحِ اینک مشهورِ صنعت فرهنگ آن را به عنوان وصفی جامع از فریبِ توده‌ای، رایج و البته مکتوم در نظام سرمایه‌داری مطرح کرده‌اند؛ صنعتی فراگیر، با ملغمه‌ای از ...  بیشتر ایده‌پردازانِ دیالکتیک روشنگری با وضع اصطلاحِ اینک مشهورِ صنعت فرهنگ آن را به عنوان وصفی جامع از فریبِ توده‌ای، رایج و البته مکتوم در نظام سرمایه‌داری مطرح کرده‌اند؛ صنعتی فراگیر، با ملغمه‌ای از حبس، تحریک و انحراف افکار عمومی در جامعۀ به ظاهر عقلانی و هوادار آزادی. با پیگیری راه علاج از دو مجرای هنر و اخلاق، طرحی استنباط می‌شود که می‌تواند امید به مهار امواجِ صنعت فرهنگ، یا ایمنی در برابر سیطرۀ فراگیرش را برانگیزد. مقالۀ حاضر ضمن تحلیل این مسیر مطلوب و امیدبخش، از منظر موسسان مکتب فرانکفورت، ابتدائا رابطۀ آرمانی میان هنر و اخلاق را با چشم‌انداز خروجِ موفق از حصارِ صنعت فرهنگ تشریح می‌کند. اما، و از پی ملاحظۀ انتقادی در خصوص پیامدهای اخلاقی- هنری مورد بحث، به نظر می‌رسد مسیری که در تأملات طولانی آدورنو و هورکهایمر به عنوان راه رهایی از صنعت فرهنگ ترسیم شده در مقام عمل ناموفق مانده و حتی از جهتی که انتظار آن نمی‌رود، خودشکن یا متناقض است. چرا که: الف) پناه جستن به اخلاق سلبی و هنرِ مفهومی به قطع ارتباط با فرهنگ عمومی خواهد رسید. ب) ثمره این گوشه‌نشینیْ به جنبش‌های محفلی محدود می‌ماند. ج) این زیست‌جهانِ ایمن، همچون جزئی منفصل از صنعت فرهنگ، همچنان مدیون مناسبات سرمایه‌داری است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 508.53 K

روشن‌سازی نسبت یگانگی و بس‌گانگی در منطق اکسپرسیون براساس خوانش دلوز از اسپینوزا

اشکان احدی؛ محمدتقی طباطبایی

دوره 20، شماره 2 ، بهمن 1401، ، صفحه 17-34

چکیده

  ژیل دلوز همواره از طریقِ خوانشِ فیلسوفانِ دیگر، به­دنبال طرح و بسطِ مسئله­‌ای در فلسفۀ خویش بوده است. بدین جهت، بسیار پیش می­‌آید که در نسبت با مسئلۀ خویش، بر مفهومی در اندیشۀ یک فیلسوف تأکید گذارد، ...  بیشتر ژیل دلوز همواره از طریقِ خوانشِ فیلسوفانِ دیگر، به­دنبال طرح و بسطِ مسئله­‌ای در فلسفۀ خویش بوده است. بدین جهت، بسیار پیش می­‌آید که در نسبت با مسئلۀ خویش، بر مفهومی در اندیشۀ یک فیلسوف تأکید گذارد، که با وجود اهمیتش، در نظامِ فکری آن فیلسوف چندان برجسته نشده باشد. مفهومِ اکسپرسیون، که دلوز آن را مبتنی بر خوانشِ اسپینوزا در کتابِ اکسپرسیونیسم در فلسفه: اسپینوزا طرح کرده، از جملۀ چنین مفاهیمی است، که دامنه و وجوه گسترده­ای دارد. از آن­جا که نوشتۀ حاضر در پرتوِ مسئلۀ نسبتِ یگانگی و بسگانگی این مفهوم را بررسی می‌کند، لذا وجه منطقیِ این مفهوم در آن برجسته می­‌گردد. این مقاله می­‌کوشد نشان دهد که چگونه دلوز با استفاده از منطقِ اکسپرسیون،  اصالتِ یگانگی یا اصالتِ بسگانگی را کنار زده، و نسبتی درون­ ماندگار میانِ این دو مفهوم برقرار می­‌سازد. برای این منظور، ابتدا تمایز و درعین­ حال هم­بستگیِ مؤلفه­‌های سه‌­تایی این منطق، از سه جهتِ متفاوت شرح می­‌گردد. سپس نشان داده می­‌شود که چگونه این هم­بستگی مبنایی برای برقراری نسبتی درون­‌ماندگار میانِ مفاهیمِ یگانگی و بسگانگی، فراهم می­‌سازد. بخش آخر نیز با درنظرگرفتنِ این منطق، به ­صورت تحلیلی، تفسیرِ دلوز از مفاهیم جوهر ِمطلق و تمایز واقعیِ صفات را بازسازی می­‌کند، تا به­ صورت انضمامی نمونه­‌ای از لوازم و نتایجِ دگرگون‌­کنندۀ آن را آشکار سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 617.06 K

نسبی‌انگاری ارزش‌ها و گرایش‌های دربارۀ خود

پیمان جباری؛ محسن جوادی؛ محمد لگنهاوسن

دوره 20، شماره 2 ، بهمن 1401، ، صفحه 35-56

چکیده

  نسبی‌انگاری اخلاقی یکی از مکاتب کهن فرااخلاقی است که به وجود ویژگی‌های اخلاقی، و صدق و توجیه احکام اخلاقی می‌پردازد. با این حال، بخشی از بحث‌های مربوط به نسبی‌انگاری متوجّه معناشناسی جملات نسبی است. ...  بیشتر نسبی‌انگاری اخلاقی یکی از مکاتب کهن فرااخلاقی است که به وجود ویژگی‌های اخلاقی، و صدق و توجیه احکام اخلاقی می‌پردازد. با این حال، بخشی از بحث‌های مربوط به نسبی‌انگاری متوجّه معناشناسی جملات نسبی است. نظریات نسبی‌انگارانۀ سنّتی زمینه‌گرا هستند، به این معنا که احکام اخلاقی را دارای عنصری می‌دانند که به نحوی ارجاع به گوینده دارد. این دیدگاه نسبی‌انگاری را با چالش‌هایی مواجه می‌کند، از جمله این‌که اختلاف نظر که یکی از اسباب عمدۀ گرایش به نسبی‌انگاری است، به سوء تفاهم فروکاسته می‌شود. برخی نسبی‌انگاران اخیراً تلاش کرده‌اند تا نظریاتی ارائه دهند که با ثابت دانستن محتوای احکام، دچار مشکلات زمینه‌گرایی سنتی نباشد. یکی از این تلاش‌ها، نظریۀ نسبی‌انگاریِ دربارۀ خود (de se relativism) اندی ایگن است. ایگن با ترکیب نظریۀ دیوید لویس درباب محتوای باور، نظریۀ رابرت استالنیکر درباب اظهار، و نظریۀ استعدادی دیوید لویس درباب ارزش، بر آن است که نظریه‌ای نسبی‌انگارانه دربارۀ ارزش ارائه کند که با طبیعی‌انگاری، درونی‌انگاری احکام اخلاقی، و شناختی‌انگاری سازگار باشد، و از اشکالات دیگری که خودِ او بر زمینه‌گرایی وارد می‌کند مبرّا باشد. در این مقاله نظریۀ ایگن بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که نظریۀ او نه‌تنها از اشکالات وارد بر زمینه‌گرایی رها نیست، بلکه به دلیل پذیرش نظریۀ لویس در باب محتوای باور بار بیشتری بر دوش دارد که آن را نسبت به دیگر نظریات نسبی‌انگارانه مرجوح می‌سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 572.88 K